PSO/WYMAGANIA GIMNAZJUM

Biologia

Nauczyciele:

Izabela Krajnik: kl. II i III

Elżbieta Janiak: kl. I

Przedmiotowy System Oceniania z biologii

w klasach I-III

Opracowany został na podstawie:

1. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 czerwca 2015 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (Dz.U. 2015 poz. 843) z późniejszymi zmianami.

2. Ustawa o systemie oświaty z 7 września 1991 r. art 44 zb (Dz.U. Z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zmianami)

3. Statutu Zespołu Szkół im. Wedlów – Tuczyńskich w Tucznie

4. Podstawy programowej dla gimnazjum z biologii.

5. Programu nauczania -,,Bliżej Biologii” dla klas 1-3 gimnazjum.

Ocenianie za pomocą stopni szkolnych ma na celu:

poinformowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i postępach w tym zakresie,
udzielanie uczniowi wskazówek w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju,
motywowanie ucznia do dalszej pracy,
dostarczanie rodzicom (prawnym opiekunom) i nauczycielom informacji o postępach, trudnościach i specjalnych uzdolnieniach ucznia,
umożliwienie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno –wychowawczej,
informowanie ucznia co zrobił źle i jak może się poprawić.

ZASADY SPRAWDZANIA I OCENIANIA OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW:

Każdy uczeń jest oceniany zgodnie z zasadami sprawiedliwości.
Ocenie podlegają wszystkie formy aktywności ucznia.
Ocena śródroczna i roczna wystawiana jest na podstawie średniej ważonej z ocen bieżących.

Średniej ważonej przyporządkowuje się ocenę szkolną następująco:

Średnia ważona
1,74 i poniżej



	Bardzo dobry

Wagi przypisane poszczególnym kategoriom oceniania:

Forma aktywności	Waga	Uwagi
Zadanie	1
Aktywność	1
Odpowiedź ustna	2
Projekt edukacyjny	2
Kartkówka	3
Sprawdzian/praca klasowa	5	Kategoria ocen poprawianych (z wagą 2)

Prace klasowe, kartkówki i odpowiedzi są obowiązkowe.
Prace klasowe obejmują treści po zakończeniu omawiania każdego działu– są zapowiedziane, co najmniej z tygodniowym wyprzedzeniem.
Bieżące oceny z prac pisemnych wystawiane są na podstawie progów procentowych:

1) praca klasowa:

a) 0% - 29% - ocena niedostateczna

b) 30% - 49% - ocena dopuszczająca

c) 50% - 74% - ocena dostateczna

d) 75% - 85% - ocena dobra

e) 86% - 95% - bardzo dobra

f) 96% - 100% celujący

2) kartkówka:

a) 0% - 29% - ocena niedostateczna

b) 30% - 49% - ocena dopuszczająca

c) 50% - 74% - ocena dostateczna

d) 75% - 89% - ocena dobra

e) 90% - 100% - bardzo dobra”

Jeżeli uczeń opuścił pracę klasową z przyczyn losowych, to w przypadku nieobecności: nieusprawiedliwionej - uczeń jest zobowiązany natychmiast napisać zaległy sprawdzian; usprawiedliwionej – uczeń jest zobowiązany w terminie 2 tygodni po powrocie do szkoły napisać zaległą pisemną pracę kontrolną (z wyłączeniem kartkówek).
Uczeń, który otrzymał z pracy klasowej ocenę niedostateczną ma obowiązek jej poprawy w terminie 4 tygodni od podania wyników. Pozostałe oceny nie podlegają poprawie.
Uczeń który nie poprawił oceny, traci prawo do poprawki danej pracy klasowej.
Kartkówki obejmują materiał z 1-2 tematów lekcyjnych.
Odpowiedzi ustne, zadania domowe nie podlegają poprawie.
Ponieważ kartkówka obejmuje bardzo wąski zakres materiału, który wchodzi również w zakres sprawdzianu, ocena z kartkówki może być poprawiona jedynie w wyniku uzyskania pozytywnej oceny ze sprawdzianu i pracy klasowej.
Nie ma możliwości poprawienia ocen na tydzień przed klasyfikacją.
Nie ocenia się ucznia do trzech dni po dłuższej usprawiedliwionej nieobecności
w szkole.
Po dłuższej usprawiedliwionej nieobecności ucznia w szkole uczeń ma prawo poprosić nauczyciela o pomoc w celu nadrobienia zaległości.
Uczeń ma prawo do jednokrotnego (przy jednej godzinie w tygodniu) lub dwukrotnego (przy dwóch godzinach w tygodniu) zgłoszenia w ciągu semestru nieprzygotowania się do lekcji. Przez nieprzygotowanie się do lekcji rozumiemy: brak zeszytu, brak pracy domowej, niegotowość do odpowiedzi, brak pomocy potrzebnych do lekcji.
Uczeń może otrzymać za aktywność (lub jej brak) plusy i minusy. Gdy zgromadzi pięć plusów uzyskuje ocenę bardzo dobrą, a gdy uzyska ich mniej, przy czterech plusach i jednym minusie ocenę dobrą, a przy trzech plusach i dwóch minusach ocenę dostateczną, przy dwóch plusach i trzech minusach dopuszczającą, przy jednym plusie i czterech minusach niedostateczną.
Uczeń ma obowiązek prowadzenia zeszytu i posiadania podręcznika.
Na początku roku szkolnego uczeń wskazuje temat swojej pracy długoterminowej /projektu, który będzie oceniany w maju danego roku szkolnego
Uczeń i jego rodzice mają prawo do wglądu w pisemne prace ucznia w terminie uzgodnionym z nauczycielem, na terenie szkoły lub zawsze podczas przerw międzylekcyjnych, w miare dostepności nauczyciela. Termin rodzic może uzgodnić telefonicznie lub e-mailowo.

OCENIANIE UCZNIÓW DYSLEKTYCZNYCH

Na wniosek ucznia lub rodzica, nauczyciel może zastąpić prace pisemne odpowiedzią ustną.
Uczeń ma prawo poprosić nauczyciela o odczytanie poleceń (zadań tekstowych) na sprawdzianie (1 raz).
Nauczyciel oceniając sprawdzian bierze pod uwagę „Katalog typowych błędów dyslektycznych”, nie obniżając oceny za:

Nieczytelne pismo, łączenie wyrazów, błędy ortograficzne.
Niewłaściwe stosowanie dużych i małych liter.
Lustrzane zapisywanie cyfr i liter (np. 6 – 9).
Mylenie liter (np. o – a, d – b – p).
Zapis fonetyczny wyrazów (np. kfiatek).
Gubienie liter, cyfr.
Problemy z przecinkiem (liczby dziesiętne).
Błędy w zapisie działań pisemnych (dopuszczalne drobne błędy
Trudności w zapisie liczb wielocyfrowych i liczb z dużą ilością zer.
Luki w zapisie obliczeń – obliczenia pamięciowe.
Uproszczony zapis równania i przekształcenie go w pamięci; brak

opisu niewiadomych.

Błędy w przepisywaniu.
Mylenie indeksów górnych i dolnych (np. x2 – x2, m2 – m2).

OCENA UCZNIÓW REALIZUJĄCYCH PROGRAM DOSTOSOWANIA DO MOŻLIWOŚCI UCZNIA

Uczniowie z opinią o dostosowaniu wymagań realizują zadania na miarę swoich możliwości. Na sprawdzianach otrzymują zadania adekwatne do tych realizowanych na lekcji. W przypadku czynienia postępów otrzymują ocenę pozytywną, natomiast, gdy nie wykazują starań i nie wykonują postępów na miarę swoich możliwości, negatywną.

CIEKAWA BIOLOGIA WYMAGANIA NA OCENY Z BIOLOGII W GIMNAZJUM KLASA I

Nr i temat lekcji	Wymagania podstawowe Uczeń:		Wymagania ponadpodstawowe Uczeń:
Nr i temat lekcji	ocena dopuszczająca	ocena dostateczna	ocena dobra	ocena bardzo dobra
Dział I – Powitanie biologii
1. Historia i współczesność biologii	wymienia nazwy dziedzin biologii, podaje zakres badań pięciu dziedzin biologii.	wskazuje ważne etapy w rozwoju biologii jako nauki.	określa znaczenie najnowszych odkryć biologii i medycyny dla ludzkości.	wskazuje zadania stojące przed biologią u progu XXI wieku.
2. Źródła wiedzy biologicznej	określa podstawowe zasady prowadzenia doświadczeń, wskazuje kolejne etapy doświadczenia potwierdzającego np., że roślinom do życia jest niezbędne światło.	wskazuje etapy planowania doświadczeń zgodnie z zasadami, proponuje proste doświadczenie sprawdzające podaną przez siebie hipotezę.	podaje znaczenie podstawowych pojęć związanych z tworzeniem wiedzy biologicznej: problem badawczy, hipoteza, próba kontrolna, próba doświadczalna.	opisuje, na samodzielnie wybranych przykładach, etapy planowania i prowadzenia doświadczeń.
3. Obserwacje organizmów	nazywa obiekty, które mogą być przedmiotem obserwacji, wskazuje przyrządy umożliwiające obserwację wybranych obiektów przyrodniczych.	określa kolejne czynności podczas obserwacji z użyciem lupy, mikroskopu, binokularu.	przedstawia zasady przygotowywania preparatu mikroskopowego.	opisuje sposoby barwienia preparatów mikroskopowych.
4. Klasyfikacja organizmów	wymienia charakterystyczne cechy danego gatunku.	wyjaśnia znaczenie klasyfikacji.	uzasadnia konieczność tworzenia naukowych nazw gatunkowych.	prezentuje dokonania Karola Linneusza i Karola Darwina.
5. Oznaczanie organizmów	rozpoznaje, za pomocą kluczy i atlasów, pięć organizmów roślinnych i pięć zwierzęcych.	podaje charakterystyczne cechy organizmów zaliczanych do jednego rodzaju, np. koniczyna, dąb lub pies.	podaje zasady korzystania z atlasów i kluczy podczas oznaczania organizmów.	określa znaczenie rozpoznawania i oznaczania organizmów.
6. Budowa komórek	wyjaśnia, czym jest komórka, podaje przykłady komórek budujących organizmy.	rozpoznaje na rysunkach i schematach oraz nazywa podstawowe organelle.	podaje funkcje podstawowych organelli.	wskazuje, na samodzielnie wykonanym rysunku, podstawowe organelle.
7. Pięć królestw organizmów	wymienia nazwy królestw organizmów.	podaje charakterystyczne cechy organizmów zaliczanych do poszczególnych królestw.	wskazuje drogi rozwoju ewolucyjnego królestw organizmów.	uzasadnia, że podział organizmów na królestwa jest przyjętą w danej chwili umową, która może ulegać zmianom.
8. Czynności życiowe organizmów	wymienia czynności życiowe organizmów, wskazuje, że organizmy są zbudowane z komórek.	definiuje odżywianie się, oddychanie i wydalanie, wymienia czynności życiowe organizmów i wskazuje ich przebieg jako cechę życia.	określa, na czym polega pobudliwość, uzasadnia sześcioma argumentami, że dany organizm jest żywy.	wykazuje, że organizmy ewoluują.
Dział II – Funkcjonowanie organizmów
9. Sposoby odżywiania się organizmów	określa, czym jest odżywianie się, nazywa sposób odżywiania się wybranych przez siebie organizmów.	wykazuje różnice między odżywianiem się samożywnym i cudzożywnym.	opisuje przebieg procesu fotosyntezy.	opisuje różnorodność sposobów odżywiania się wśród organizmów cudzożywnych, z podaniem odpowiednich przykładów.
10. Sposoby oddychania organizmów	określa, czym jest oddychanie, nazywa sposób oddychania wybranych przez siebie organizmów.	wskazuje przykłady organizmów oddychających w różny sposób, podaje przykłady wykorzystania energii w organizmie.	wykazuje różnice w wymianie gazowej roślin i zwierząt.	porównuje oddychanie tlenowe i beztlenowe.
11. Sposoby rozmnażania się organizmów	określa, czym jest rozmnażanie się, nazywa sposób rozmnażania się wybranych przez siebie organizmów.	podaje przykłady rozmnażania się płciowego i bezpłciowego organizmów.	uzasadnia, że rozmnażanie płciowe daje większą możliwość zmienności organizmów niż rozmnażanie bezpłciowe.	wyjaśnia wpływ rozmnażania płciowego na ewolucję organizmów.
Dział III – Od wirusów do glonów
12. Wirusy i priony	wskazuje, że wirusy nie mają budowy komórkowej, wymienia choroby człowieka wywoływane przez wirusy.	wymienia charakterystyczne cechy wirusów.	uzasadnia nieskuteczność leczenia chorób wirusowych antybiotykami.	podaje charakterystykę chorób prionowych.
13. Bakterie	wskazuje środowiska życia bakterii.	określa rolę bakterii w przyrodzie i życiu człowieka.	opisuje czynności życiowe bakterii.	uzasadnia ważną rolę bakterii jako destruentów.
14. Protisty	wymienia główne grupy organizmów zaliczanych do królestwa protistów, rozpoznaje na ilustracjach i podaje nazwy przedstawicieli głównych grup protistów.	wskazuje na schemacie i nazywa organelle, opisuje funkcje wybranych organelli, wymienia nazwy protistów chorobotwórczych.	opisuje cechy budowy organizmów, na podstawie których zostały one zaliczone do poszczególnych grup królestwa protistów, wyjaśnia, co to są organelle.	charakteryzuje protisty chorobotwórcze.
15. Grzyby i porosty	wymienia charakterystyczne cechy grzybów, określa, czym jest porost.	wskazuje zastosowanie skali porostowej do oceny stopnia skażenia środowiska.	opisuje czynności życiowe grzybów.	uzasadnia możliwość wykorzystania skali porostowej do określenia stopnia skażenia środowiska.
16. Rola grzybów w przyrodzie	wymienia organizmy zaliczane do destruentów, podaje, przy użyciu atlasów i kluczy, przykłady grzybów jadalnych, trujących i niejadalnych.	podaje sposoby odżywiania się grzybów, wskazuje rolę destruentów w przyrodzie.	opisuje rolę grzybów w rozkładzie materii organicznej, charakteryzuje grzyby jako pasożyty.	nazywa różne formy współżycia grzybów z innymi organizmami i podaje odpowiednie przykłady.
17. Glony	wymienia nazwy królestw, do których są zaliczane glony, podaje znaczenie glonów w przyrodzie i życiu człowieka.	wskazuje różnice między glonem jednokomórkowym, kolonijnym i wielokomórkowym, podaje odpowiednie przykłady organizmów.	opisuje czynności życiowe glonów.	uzasadnia przynależność glonów do różnych królestw.
Dział IV – Świat roślin
18. Najstarsze rośliny lądowe	podaje przykłady roślin zarodnikowych, określa znaczenie roślin zarodnikowych w przyrodzie.	wykazuje zależność rozmnażania płciowego roślin zarodnikowych od obecności wody.	opisuje charakterystyczne cechy roślin zarodnikowych.	przedstawia rozmnażanie się roślin zarodnikowych, wskazuje cechy różniące mszaki, paprocie, skrzypy i widłaki.
19. Rośliny nagozalążkowe	na wybranym okazie rośliny nagonasiennej rozpoznaje podstawowe organy, rozpoznaje i nazywa pospolite rośliny nagozalążkowe.	opisuje cykl życiowy nagozalążkowych, wskazuje na mapie świata rozmieszczenie roślin nagozalążkowych.	przedstawia zmiany zachodzące w kwiecie roślin nagozalążkowych po zapłodnieniu, opisuje rolę nagozalążkowych w gospodarce i życiu codziennym.	opisuje rozmnażanie płciowe roślin nagozalążkowych ze szczególnym podkreśleniem uniezależnienia zapłodnienia od obecności wody w środowisku, wskazuje na moment tworzenia się tkanki zapasowej w zalążkach i wskazuje na konsekwencje tego zjawiska.
20. Rośliny okrytozalążkowe. Cykl życiowy	wskazuje części kwiatu rośliny okrytozalążkowej, rozpoznaje i nazywa pospolite rośliny okrytozalążkowe za pomocą atlasów i kluczy, wskazuje na podstawowe różnice w budowie kwiatów owado- i wiatropylnych.	określa rolę kwiatu w rozmnażaniu roślin okrytozalążkowych; wyjaśnia pojęcia i opisuje ich znaczenie: słupek, zalążnia, zalążek, woreczek pyłkowy, ziarno pyłku, łagiewka pyłkowa, zarodek, nasienie, owocnia, owoc.	opisuje budowę kwiatu i wskazuje rolę poszczególnych części w zapyleniu, wskazuje etapy powstawania owoców po zapłodnieniu.	przedstawia i objaśnia schemat rozmnażania się roślin okrytozalążkowych.
21. Rośliny okrytozalążkowe. Owoce i nasiona	opisuje rolę nasion w rozprzestrzenianiu się roślin nasiennych.	opisuje proces kiełkowania nasion i wymienia czynniki kiełkowania, przedstawia bezpłciowe sposoby rozmnażania się roślin.	opisuje budowę owocu i nasienia rośliny dwuliściennej, charakteryzuje budowę ziarniaków.	opisuje związek budowy owoców ze sposobem rozsiewania się nasion.
22. Różnorodność i znaczenie roślin okrytozalążkowych	opisuje główne podobieństwa i różnice między roślinami zarodnikowymi a nasiennymi.	wskazuje podobieństwa i różnice między roślinami nago- i okrytonasiennymi.	wskazuje cechy, które pozwoliły roślinom okrytozalążkowym zdominować współczesną florę świata.	określa i objaśnia kierunki rozwoju roślin okrytozalążkowych.
23. Budowa wewnętrzna roślin	wymienia rodzaje tkanek roślinnych, rozpoznaje na ilustracjach tkanki roślinne.	podaje podstawowe funkcje poszczególnych tkanek roślinnych.	wskazuje rodzaje tkanek na schemacie organów rośliny.	wykazuje związek budowy tkanki z pełnioną funkcją.
24. Organy roślin – związek ich budowy i funkcji. Liść	wymienia funkcje liści.	na podstawie samodzielnie wykonanego rysunku nazywa części liścia.	opisuje budowę tkankową liścia, wskazuje na związek zewnętrznej i wewnętrznej budowy liścia z przystosowaniem do fotosyntezy.	wyjaśnia zależność między parowaniem a pobieraniem wody przez roślinę, opisuje różne przekształcenia liści i pełnione przez nie funkcje.
25. Organy roślin – związek ich budowy i funkcji. Korzeń	opisuje podstawowe funkcje korzeni, rozpoznaje u okazów naturalnych lub na rycinach rodzaje systemów korzeniowych.	opisuje dodatkowe funkcje pełnione przez korzeń.	opisuje budowę zewnętrzną korzenia, opisuje procesy przebiegające w różnych strefach korzenia.	wyjaśnia, na czym polega osmoza i jaka jest rola tego zjawiska w pobieraniu przez korzeń wody i soli mineralnych, wyjaśnia, na czym polega współpraca korzeni z bakteriami azotowymi i grzybami.
26. Organy roślin – związek ich budowy i funkcji. Łodyga	opisuje budowę zewnętrzną pędu, charakteryzuje podstawowe funkcje pełnione przez łodygę, wskazuje i nazywa organy rośliny na okazach naturalnych i rycinach.	opisuje podstawowe i dodatkowe funkcje pełnione przez łodygę.	opisuje różne przekształcenia łodyg i omawia ich rolę.	opisuje związek budowy wewnętrznej i zewnętrznej pędu i korzenia w krążeniu substancji odżywczych, soli mineralnych i wody w roślinie.

Uczeń otrzyma ocenę celującą, jeżeli:

opanuje w pełnym zakresie wiadomości i umiejętności określone w podstawie programowej,
opanuje wiadomości i umiejętności ponadprogramowe, posługuje się bogatym słownictwem biologicznym,
aktywnie uczestniczy w lekcji, uzyskuje maksymalne wyniki z prac pisemnych i odpowiedzi ustnych, odpowiada na dodatkowe pytania,
potrafi wykorzystywać uzyskaną wiedzę na lekcjach innych przedmiotów oraz poza szkołą,
trafnie analizuje i interpretuje oraz samodzielnie opracowuje i przedstawia informacje oraz dane pochodzące z różnych źródeł, trafnie analizuje zjawiska i procesy biologiczne, potrafi zaprojektować doświadczenie biologiczne i zinterpretować jego wyniki,
formułuje problemy i rozwiązuje je w sposób twórczy, trafnie dobierając liczne przykłady

WYMAGANIA NA POSZCZEGÓLNE OCENY Z BIOLOGII W GIMNAZJUM KLASA 2 i 3

WYMAGANIA EDUKACYJNE kl. I/II

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

Dział III. - III.4. Królestwo roślin

wymienia główne cechy roślin określa podstawowe czynności życiowe roślin identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela roślin na podstawie charakterystycznych cech tej grupy określa znaczenie glonów w przyrodzie i życiu człowieka rozpoznaje rośliny zarodnikowe i nasienne określa środowisko życia mszaków i paprotników podaje przykłady mchów i paprotników przedstawia znaczenie mchów i paprotników w środowisku i życiu człowieka wymienia charakterystyczne cechy roślin nasiennych identyfikuje organy roślin nasiennych określa podstawowe funkcje organów roślin planuje obserwację rozwoju i budowy rośliny, np. fasoli rozróżnia podstawowe systemy korzeniowe u naturalnych okazów roślin wymienia główne funkcje korzenia identyfikuje korzeń np. na schemacie, rysunku, fotografii lub na podstawie opisu wymienia podstawowe funkcje łodygi identyfikuje pęd np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu określa podstawowe funkcje liścia przedstawia budowę zewnętrzną liścia rozróżnia niektóre gatunki polskich drzew na podstawie liści identyfikuje liść np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu identyfikuje kwiat i jego elementy na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu określa, na czym polega wiatropylność i owadopylność wykazuje, że słupek i pręciki są strukturami kwiatu służącymi do rozmnażania płciowego wyjaśnia, na czym polegają procesy zapylenia i zapłodnienia opisuje budowę nasienia określa warunki niezbędne do kiełkowania wyróżnia rośliny nagonasienne i okrytonasienne podaje przykłady roślin nagonasiennych i okrytonasiennych określa znaczenie roślin nasiennych w życiu człowieka

wyróżnia plechowce i organowce podaje przykłady roślin zarodnikowych i nasiennych podaje przykłady glonów występujących w różnych środowiskach identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela glonów na podstawie charakterystycznych cech tej grupy wymienia charakterystyczne cechy mchów i paprotników identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela mchów lub paprotników na podstawie charakterystycznych cech danej grupy podaje przykłady form życiowych roślin nasiennych wymienia tkanki budujące organy roślinne i ich podstawowe funkcje różnicuje rośliny na nagonasienne i okrytonasienne rozpoznaje okazy roślin nagonasiennych i okrytonasiennych przedstawia wyniki samodzielnej obserwacji dotyczącej rozwoju i budowy korzenia formułuje wnioski na podstawie obserwacji rozpoznaje strefy korzenia i określa ich funkcje wyjaśnia, co stanowi pęd rośliny podaje przykłady roślin o pędach nadziemnych i podziemnych oraz o pędach zdrewniałych i niezdrewniałych odróżnia łodygę zielną od zdrewniałej wyróżnia cechy liścia przystosowujące go do fotosyntezy rozpoznaje liście pojedyncze i złożone uzasadnia, że igły roślin nagonasiennych są liśćmi określa rolę elementów budowy kwiatu w rozmnażaniu płciowym wyjaśnia rolę łagiewki pyłkowej w zapłodnieniu opisuje budowę kwiatu wymienia główne etapy rozwoju rośliny wyjaśnia przebieg kiełkowania nasienia rozpoznaje podstawowe rodzaje owoców (suche, mięsiste) podaje przykłady roślin rozsiewanych przez wiatr i zwierzęta przedstawia wyniki doświadczenia sprawdzającego wpływ wybranego czynnika na proces kiełkowania nasion określa różnice między nasionami roślin nagonasiennych i okrytonasiennych uzasadnia istotną rolę roślin w przyrodzie rozpoznaje najpospolitsze gatunki roślin nagonasiennych (po igłach i szyszkach) oraz okrytonasiennych (po liściach i owocach)

opisuje odżywianie i oddychanie u roślin wyodrębnia rośliny zarodnikowe i nasienne na podstawie przyjętego kryterium klasyfikacji wyróżnia cechy plechowców i organowców uzasadnia przynależność mchów i paprotników do roślin zarodnikowych opisuje budowę mchu i paproci wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do mchów, widłaków, skrzypów, paproci wyjaśnia rolę paprotników kopalnych w powstawaniu węgla porównuje budowę i funkcje tkanek roślinnych określa związek między budową i funkcją tkanek wykazuje przystosowania korzenia do utrzymania rośliny w podłożu oraz wchłaniania i transportu wody wykazuje różnice między systemem palowym i wiązkowym opisuje budowę i funkcje łodygi ilustruje przykładami różnorodność form i funkcji łodyg wyjaśnia, co to jest transpiracja, wykazując przystosowania liścia do przeprowadzania tego procesu podaje przykłady modyfikacji liści związanych z funkcją ilustruje przykładami różnorodność kształtów liści wyjaśnia budowę i funkcjonowanie aparatu szparkowego podaje przykłady zróżnicowania budowy kwiatów rozróżnia rośliny wiatropylne i owadopylne wyróżnia typy kwiatostanów u różnych roślin samodzielnie przeprowadza obserwację makroskopową uzasadnia, że nasienie jest organem przetrwalnym rośliny określa, z których części słupka powstają elementy owocu podaje przystosowania owoców do rozsiewania przez wiatr i zwierzęta wykazuje różnice między kwiatami i liśćmi roślin nagonasiennych i okrytonasiennych

wyjaśnia biologiczne znaczenie fotosyntezy i oddychania dla roślin opisuje transport substancji w roślinie wymienia charakterystyczne cechy budowy zielenic, brunatnic i krasnorostów wykazuje, że glony żyjące na różnych głębokościach mają różne barwniki porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych porównuje cechy morfologiczne mchów, widłaków, skrzypów, paproci charakteryzuje skrzypy i widłaki wyjaśnia konieczność ochrony paprotników wykazuje związek między występowaniem roślin na lądzie a obecnością zróżnicowanych tkanek wymienia cechy adaptacyjne tkanek roślinnych (twórczej, okrywającej, miękiszowej, wzmacniającej,przewo dzącej) określa przystosowania roślin do życia na lądzie ilustruje przykładami różnorodność form i funkcji korzeni wykazuje związek między budową a funkcją pełnioną przez poszczególne strefy korzenia wykazuje różnorodność przystosowań budowy korzenia do dodatkowo pełnionych funkcji (innych niż główne) określa modyfikacje pędu w zależności od pełnionej funkcji uzasadnia przyczynę zahamowania wzrostu rośliny po obcięciu wierzchołka pędu lokalizuje tkanki (twórczą, okrywającą, miękiszową, wzmacniającą, przewodzącą) w łodydze wykazuje związek między budową a funkcjami tkanek budujących liść określa różnorodność przystosowań liści do pełnienia innych funkcji (igła roślin iglastych, ciernie, liście spichrzowe, wąsy czepne, liście pułapkowe) uzasadnia współdziałanie liści, korzeni i łodyg w funkcjonowaniu rośliny określa zalety wytworzenia kwiatostanów wykazuje rolę łagiewki pyłkowej w procesie zapłodnienia planuje doświadczenie wykazujące wpływ warunków środowiska na kiełkowanie nasion wykazuje obecność różnorodnych materiałów zapasowych w nasionach roślin wykazuje znaczenie wegetatywnego rozmnażania się roślin

analizuje wyniki doświadczenia sprawdzającego wpływ wybranego czynnika na proces kiełkowania nasion określa skutki nadmiernej eksploatacji zasobów roślinnych

Dział IV. ZWIĄZKI CHEMICZNE W ŻYCIU ORGANIZMÓW

IV.1. Chemiczne podstawy życia

wymienia podstawowe pierwiastki życia określa biologiczną rolę wody w życiu organizmów wymienia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w organizmach

wykazuje kluczową rolę węgla jako pierwiastka biogennego dokumentuje wyniki przeprowadzonego -doświadczenia wykazującego rolę wody w życiu rośliny wymienia pierwiastki wchodzące w skład związków chemicznych występujących w organizmach określa rolę białek, tłuszczów, cukrów i kwasów nukleinowych w organizmach

określa biologiczną rolę pierwiastków biogennych formułuje wnioski na podstawie doświadczenia określa podstawowe jednostki składowe białek, tłuszczów, cukrów i kwasów nukleinowych

planuje doświadczenie, zgodnie z metodologią badawczą, wykazujące rolę wody w życiu rośliny uzasadnia kluczową rolę enzymów w regulacji przebiegu reakcji chemicznych w komórce -organizmu

IV.2. Składniki pokarmów człowieka

wymienia podstawowe składniki pokarmów: białka, cukry, tłuszcze, witaminy, sole mineralne określa trzy główne funkcje składników pokarmowych wymienia pokarmy bogate w białka, cukry i tłuszcze przeprowadza doświadczenie, w którym sprawdza obecność skrobi w różnych produktach spożywczych wyjaśnia główną rolę

witamin i soli mineralnych uzasadnia konieczność systematycznego spożywania warzyw i owoców przedstawia znaczenie wody jako ważnego uzupełnienia pokarmów

określa rolę białek, tłuszczów, cukrów i kwasów nukleinowych w organizmach wyjaśnia znaczenie składników pokarmowych dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu człowieka wnioskuje o obecności skrobi w produktach spożywczych na podstawie wyników przeprowadzonego doświadczenia podaje przykłady

pokarmów bogatych w błonnik wymienia pokarmy bogate w witaminy A, C, B6, B12, D, kwas foliowy, a także w magnez, żelazo, wapń przedstawia skutki niedoboru w organizmie witamin i soli mineralnych

określa źródła aminokwasów egzogennych i ich rolę ocenia zdrowotne znaczenie błonnika uzasadnia, że należy ograniczać spożywanie pokarmów bogatych w tłuszcze zwierzęce analizuje pokarmy pod względem zawartości poszczególnych witamin i soli mineralnych

analizuje pokarmy pod względem zawartości poszczególnych składników pokarmowych uzasadnia stwierdzenie, że białka zwierzęce są pełnowartościowe planuje doświadczenie wykazujące obecność skrobi w różnych produktach spożywczych określa rolę w organizmie, skutki niedoboru oraz źródła wybranych składników mineralnych (wapnia,

żelaza i magnezu) uzasadnia, że najskuteczniejsze działanie mają witaminy i sole mineralne zawarte w pokarmach, a nie w tabletkach

Dział V. BUDOWA I FUNKCJONOWANIE ORGANIZMU CZŁOWIEKA

V.1. Organizm człowieka

wymienia narządy wchodzące w skład różnych układów opisuje (ogólnie) budowę i funkcje poszczególnych układów wymienia tkanki w organizmie człowieka

opisuje hierarchiczną budowę organizmów na wybranym układzie narządów lokalizuje tkanki w organizmie człowieka

określa zależność między budową a funkcją układów narządów określa podstawowe cechy i funkcje tkanki nabłonkowej, mięśniowej, nerwowej, tłuszczowej, chrzęstnej, kostnej i krwi

rozpoznaje poszczególne tkanki na schemacie lub na podstawie opisu uzasadnia konieczność współdziałania narządów i układów narządów we właściwym funkcjonowaniu organizmu

V.2. Układ pokarmowy

określa rolę układu pokarmowego wyjaśnia budowę zębów i ich rolę wyjaśnia przyczyny powstawania próchnicy zębów uzasadnia potrzebę zachowania higieny jamy ustnej oraz okresowego wykonywania przeglądu stomatologicznego wyjaśnia, na czym polega trawienie

określa miejsce wchłaniania produktów trawienia wyjaśnia, dlaczego potrzeby pokarmowe ludzi się różnią

określa zawartość poszczególnych składników pokarmowych w wybranych produktach spożywczych na podstawie analizy treści etykiet wyjaśnia, co to jest dieta wymienia zasady właściwego odżywiania się oblicza indeks swojej masy ciała określa przyczyny oraz skutki otyłości i niedowagi

rozróżnia i wskazuje na schematycznym rysunku lub modelu narządy układu pokarmowego wyjaśnia rolę jamy ustnej, żołądka, dwunastnicy, jelita cienkiego i jelita grubego przedstawia miejsce i produkty trawienia białek, węglowodanów i tłuszczów wskazuje na schematycznym rysunku lub modelu miejsce wchłaniania produktów trawienia

stwierdza doświadczalnie trawienie skrobi w jamie ustnej określa zawartość dodatków do żywności w wybranych produktach spożywczych na podstawie analizy treści etykiet uzasadnia potrzebę czytania informacji na etykietach produktów spożywczych uzasadnia, dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną pod względem składników pokarmowych właściwie interpretuje BMI określa korzyści wynikające z prawidłowego odżywiania się

wyjaśnia, na czym polega trawienie pokarmów lokalizuje narządy układu pokarmowego na modelu lub schemacie wyjaśnia rolę ślinianek, trzustki i wątroby w procesie trawienia uzasadnia, że potrzeby pokarmowe ludzi zależą od wieku, stanu zdrowia, trybu życia, aktywności fizycznej

wykazuje wpływ na nasze zdrowie sposobu przechowywania i przygotowania żywności oblicza wartość kaloryczną posiłku porównuje swój sposób odżywiania się z właściwymi zasadami analizuje konsekwencje niewłaściwego odżywiania się

przedstawia związek budowy poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego z pełnioną przez nie funkcją określa warunki, w jakich przebiega trawienie uzasadnia rolę enzymów trawiennych w procesie rozkładu pokarmów wykazuje związek budowy poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego z pełnioną przez nie funkcją

wymienia wady i zalety dodatków do żywności ocenia reklamy żywności wyjaśnia wady i zalety diety wegetariańskiej

analizuje swój jadłospis w odniesieniu do zasad właściwego odżywiania się

wymienia wady i zalety dodatków do żywności ocenia reklamy żywności wyjaśnia wady i zalety diety wegetariańskiej

analizuje swój jadłospis w odniesieniu do zasad właściwego odżywiania się

V.3. Układ krążenia i odpornościowy

wymienia główne składniki krwi określa funkcję składników krwi wymienia narządy układu krwionośnego określa główne funkcje układu krwionośnego opisuje budowę serca wymienia czynniki wpływające na pracę serca wykonuje pomiar tętna i ciśnienia krwi wymienia przyczyny chorób serca i układu krążenia wyjaśnia przyczyny nadciśnienia wyróżnia układ limfatyczny jako część układu krążenia wymienia narządy układu limfatycznego określa rolę płynu tkankowego w rozprowadzaniu substancji po organizmie definiuje pojęcia: odporność organizmu, antygen, przeciwciało wymienia czynniki

wywołujące reakcje odpornościowe organizmu

rozróżnia drogi wnikania czynników chorobotwórczych do organizmu podaje przykłady narządów, które można przeszczepiać podaje przykłady zastosowania wiedzy o odporności w życiu człowieka

prowadzi obserwację mikroskopową preparatu trwałego krwi uzasadnia znaczenie krwiodawstwa przedstawia krążenie krwi w obiegu płucnym (małym) i ustrojowym (dużym) przeprowadza obserwacje mikroskopowe tętnicy i żyły wyjaśnia, jak pracuje serce wymienia badania wykonywane w diagnostyce chorób serca porównuje tętno (lub ciśnienie krwi) w czasie spoczynku i wysiłku fizycznego określa wpływ różnych czynników na pracę serca i układu krwionośnego przedstawia znaczenie aktywności fizycznej i prawidłowej diety dla właściwego funkcjonowania układu krwionośnego

rozpoznaje narządy układu limfatycznego na schemacie lub na podstawie opisu określa główne funkcje układu limfatycznego

określa różne reakcje organizmu na obecność czynników chorobotwórczych wymienia sposoby nabywania odporności uzasadnia celowość stosowania szczepień obowiązkowych dla zdrowia człowieka i społeczeństwa określa, co tworzy system zgodności tkankowej organizmu określa sytuację, w której dochodzi do konfliktu serologicznego

wyjaśnia, co to jest osocze i jaka jest jego rola w funkcjonowaniu układów krążenia i odpornościowego wyróżnia grupy krwi układu AB0 i Rh wykonuje schematyczny rysunek dokumentujący wyniki obserwacji mikroskopowej ilustruje za pomocą schematu przepływ krwi w małym i dużym obiegu porównuje naczynia krwionośne określa rolę zastawek w sercu wyjaśnia związek między pracą serca a tętnem i ciśnieniem podaje główne objawy wybranych chorób serca i układu krążenia uzasadnia znaczenie badań profilaktycznych serca i krwi w diagnostyce chorób podaje wartości prawidłowego

ciśnienia krwi, wyjaśniając oznaczenia liczbowe opisuje budowę i funkcje narządów układu limfatycznego

określa skład oraz funkcje płynu tkankowego i limfy charakteryzuje rodzaje odporności (odporność swoistą i nieswoistą, naturalną i sztuczną, bierną i czynną) porównuje działanie szczepionki i surowicy wyjaśnia, na czym polega transplantacja narządów uzasadnia znaczenie przeszczepów w utrzymaniu życia

porównuje budowę i funkcje elementów morfotycznych krwi wyjaśnia, jak powstaje skrzep opisuje budowę i funkcje układu krwionośnego wykazuje związek między budową naczyń krwionośnych a ich funkcjami uzasadnia zależność między pracą serca a wysiłkiem fizycznym wyjaśnia związek między trybem życia a właściwym funkcjonowaniem układu krążenia wykazuje powiązania między krwią, limfą i płynem tkankowym wyjaśnia związek między układem krwionośnym i limfatycznym wyjaśnia przykładowe reakcje odpornościowe opisuje funkcje elementów układu odpornościowego (narządy: śledziona,

grasica, węzły chłonne; komórki: makrofagi, limfocyty T, limfocyty B; cząsteczki: przeciwciała)

wyjaśnia, na czym polega zgodność tkankowa charakteryzuje przebieg konfliktu serologicznego

grasica, węzły chłonne; komórki: makrofagi, limfocyty T, limfocyty B; cząsteczki: przeciwciała)

wyjaśnia, na czym polega zgodność tkankowa charakteryzuje przebieg konfliktu serologicznego

V.4. Układ oddechowy i wydalniczy. Skóra

wymienia substraty i produkty oddychania komórkowego przedstawia znaczenie procesu oddychania dla organizmu człowieka rozpoznaje części układu oddechowego na schemacie, modelu, rysunku lub na podstawie opisu wyjaśnia, na czym polega wymiana gazowa zewnętrzna i wewnętrzna przedstawia różnice w składzie powietrza wdychanego i wydychanego przeprowadza doświadczenie, zgodnie z instrukcją, w którym bada wpływ wysiłku na tempo oddychania wymienia czynniki mające negatywny wpływ na układ

oddechowy określa niebezpieczeństwa związane z paleniem papierosów wskazuje na zagrożenia życia, jakie niesie wdychanie tlenku węgla podaje przykłady substancji, które są wydalane z organizmu człowieka rozpoznaje narządy układu wydalniczego podaje podstawowe zasady higieny układu wydalniczego

podaje funkcje skóry wymienia elementy budowy skóry wymienia ważniejsze choroby skóry ze wskazaniem na profilaktykę uzasadnia konieczność umiarkowanego opalania skóry i stosowania kremów z filtrami ochronnym

odróżnia oddychanie komórkowe od wymiany gazowej zapisuje równanie oddychania komórkowego wymienia funkcje narządów układu oddechowego wyjaśnia przebieg wymiany gazowej w pęcherzykach płucnych i w tkankach przedstawia rolę krwi w transporcie gazów oddechowych odróżnia próbę kontrolną od badawczej formułuje problem badawczy wskazuje na zmiany tempa oddychania w czasie wysiłku fizycznego podaje przykłady chorób układu oddechowego uzasadnia konieczność

okresowych badań kontrolnych płuc wymienia narządy biorące udział w wydalaniu produktów przemiany materii określa funkcje narządów układu wydalniczego wymienia składniki moczu zdrowego człowieka rozpoznaje elementy budowy skóry (na schemacie, modelu, rysunku, według opisu) określa funkcje elementów budowy skóry przeprowadza doświadczenie, korzystając z instrukcji, w którym rozróżnia obszary skóry bardziej

wrażliwe na dotyk (okolice ust, opuszki palców) i mniej wrażliwe na dotyk (wierzch dłoni, kark) przedstawia reakcje skóry na ciepło i zimno wykazuje związek między nadmiernym opalaniem a rakiem skóry

wyjaśnia istotę procesu oddychania przedstawia związek budowy części układu oddechowego z pełnioną funkcją wyjaśnia rolę mięśni w mechanizmie wentylacji płuc wyjaśnia mechanizm wymiany gazowej w pęcherzykach płucnych i tkankach określa rolę hemoglobiny w transporcie tlenu wymienia czynniki mające wpływ na tempo oddychania argumentuje przeciw paleniu papierosów wymienia produkty metabolizmu cukrów, tłuszczów i białek opisuje budowę, funkcje układu wydalniczego uzasadnia potrzebę wykonywania okresowych badań moczu w profilaktyce podaje przykłady nieprawidłowości w składzie moczu wykazuje związek budowy skóry z pełnioną funkcją planuje doświadczenia wykazujące rozmieszczenie receptorów dotyku w skórze człowieka wyjaśnia zmiany zachodzące w skórze w wysokiej i niskiej temperaturze

wymienia korzyści i zagrożenia wynikające z opalania skóry podaje przykłady pasożytów skóry i przyczyny zarażenia się nimi

wykazuje związek budowy nabłonka -orzęsionego z pełnioną funkcją wyjaśnia przebieg wentylacji płuc (wdech i wydech) wyjaśnia zmiany w ciśnieniu i objętości klatki piersiowej w czasie wdechu i wydechu projektuje doświadczenia wykazujące wpływ wysiłku fizycznego na tempo oddychania uzasadnia niezbędność próby kontrolnej w eksperymencie uzasadnia, dlaczego gruźlica jest chorobą społeczną określa szkodliwość substancji obecnych w dymie tytoniowym dla zdrowia człowieka wykazuje współdziałanie

układów: krążenia i wydalniczego charakteryzuje równowagę wodną w organizmie człowieka podaje przykłady roli skóry jako narządu wydzielniczego, czuciowego, regulacyjnego i ochronnego określa funkcje tworów naskórka interpretuje wyniki doświadczeń wyjaśnia udział skóry w termoregulacji

• wykazuje związek budowy nabłonka -orzęsionego z pełnioną funkcją • wyjaśnia przebieg wentylacji płuc (wdech i wydech) • wyjaśnia zmiany w ciśnieniu i objętości klatki piersiowej w czasie wdechu i wydechu • projektuje doświadczenia wykazujące wpływ wysiłku fizycznego na tempo oddychania • uzasadnia niezbędność próby kontrolnej w eksperymencie • uzasadnia, dlaczego gruźlica jest chorobą społeczną • określa szkodliwość substancji obecnych w dymie tytoniowym dla zdrowia człowieka • wykazuje współdziałanie

układów: krążenia i wydalniczego • charakteryzuje równowagę wodną w organizmie człowieka • podaje przykłady roli skóry jako narządu wydzielniczego, czuciowego, regulacyjnego i ochronnego • określa funkcje tworów naskórka • interpretuje wyniki doświadczeń • wyjaśnia udział skóry w termoregulacji

V.5. Układ nerwowy i dokrewny

określa rolę układu nerwowego rozróżnia układ nerwowy ośrodkowy i obwodowy rozpoznaje na rysunku lub schemacie tkankę nerwową wskazuje na schematycznym rysunku lub modelu części mózgowia (mózg, móżdżek i rdzeń przedłużony) uzasadnia konieczność

ochrony głowy przed urazami podaje przykłady odruchów warunkowych i bezwarunkowych oraz ich znaczenia w życiu człowieka przedstawia czynniki wywołujące stres oraz korzystne dla zdrowia sposoby radzenia sobie ze stresem uzasadnia konieczność wysypiania się prawidłowym funkcjonowaniem organizmu wyróżnia gruczoły dokrewne wskazuje gruczoły dokrewne na schematycznym rysunku lub modelu sylwetki człowieka wyjaśnia, co to jest hormon określa przyczyny cukrzycy i sposoby zapobiegania jej skutkom uzasadnia konieczność konsultacji z lekarzem przyjmowania środków lub leków hormonalnych, np. tabletek antykoncepcyjnych, sterydów

rozróżnia elementy ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego wskazuje na rysunku elementy neuronu (akson, dendryty, ciało komórki) przedstawia podstawowe cechy budowy neuronu i jego funkcje określa kierunek przepływu impulsu nerwowego wzdłuż

neuronu wymienia funkcje głównych części mózgowia podaje przykłady działania układu nerwowego współczulnego i przywspółczulnego podaje przykłady wyższych czynności nerwowych, np. myślenie, pamięć, kojarzenie opisuje drogę impulsu w łuku odruchowym, wskazując jego elementy na schematycznym rysunku określa kierunek przewodzenia impulsu nerwowego wzdłuż łuku odruchowego podaje zasady efektywnego uczenia się podaje przykłady pozytywnego i negatywnego działania stresu na organizm człowieka przedstawia podstawową rolę gruczołów dokrewnych w regulacji procesów życiowych przedstawia antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu przedstawia biologiczną rolę hormonu wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny, testosteronu, estrogenów

opisuje budowę oraz funkcje ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego określa przystosowania neuronów (w budowie i właściwościach) do pełnienia funkcji w układzie nerwowym określa funkcje części mózgowia wyjaśnia pojęcia: kora mózgowa, ośrodek korowy, wyższe czynności nerwowe porównuje działanie układu nerwowego współczulnego i przywspółczulnego opisuje budowę i działanie łuku odruchowego uzasadnia znaczenie obronne odruchów bezwarunkowych przedstawia rolę odruchów warunkowych w procesie uczenia się wyjaśnia, co to jest stres, kiedy powstaje i jak wpływa na organizm porównuje działanie układu dokrewnego i nerwowego wykazuje różnice między gruczołami wydzielania zewnętrznego i wewnętrznego (dokrewnymi) wyjaśnia nadrzędną rolę przysadki w regulacji hormonalnej uzasadnia konieczność jodowania soli kuchennej

wykazuje związek budowy neuronu z pełnioną funkcją wyjaśnia działanie synapsy w przebiegu impulsu nerwowego opisuje budowę i funkcje ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego wykazuje związek budowy mózgu (silne pofałdowanie) z jego funkcją wskazuje na modelu mózgu lub schematycznym rysunku ośrodki korowe opisuje mechanizm powstawania odruchu warunkowego podaje różnice między odruchami bezwarunkowymi i warunkowymi wymienia przykłady metod skutecznego uczenia się opartych na wykorzystywaniu wszystkich zmysłów analizuje wpływ wysypiania się na procesy uczenia się i zapamiętywania oraz odporność organizmu opisuje budowę i funkcje układu dokrewnego uzasadnia współdziałanie układu dokrewnego i nerwowego na przykładzie reakcji na stres wyjaśnia związek między działalnością hormonalną gruczołów płciowych a zdolnością rozmnażania przedstawia skutki niewłaściwego działania hormonów

wykazuje związek budowy neuronu z pełnioną funkcją • wyjaśnia działanie synapsy w przebiegu impulsu nerwowego • opisuje budowę i funkcje ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego • wykazuje związek budowy mózgu (silne pofałdowanie) z jego funkcją • wskazuje na modelu mózgu lub schematycznym rysunku ośrodki korowe • opisuje mechanizm powstawania odruchu warunkowego • podaje różnice między odruchami bezwarunkowymi i warunkowymi • wymienia przykłady metod skutecznego uczenia się opartych na wykorzystywaniu wszystkich zmysłów • analizuje wpływ wysypiania się na procesy uczenia się i zapamiętywania oraz odporność organizmu • opisuje budowę i funkcje układu dokrewnego • uzasadnia współdziałanie układu dokrewnego i nerwowego na przykładzie reakcji na stres • wyjaśnia związek między działalnością hormonalną gruczołów płciowych a zdolnością rozmnażania • przedstawia skutki niewłaściwego działania hormonów

V.6. Narządy zmysłów i układ ruchu

wyróżnia rodzaje zmysłów i ich funkcje lokalizuje receptory i narządy zmysłów w

organizmie człowieka rozpoznaje elementy budowy oka i określa ich funkcje przedstawia zasady higieny narządu wzroku uzasadnia potrzebę wykonywania kontrolnych badań wzroku określa drogę fali dźwiękowej w uchu wymienia elementy budowy ucha i ich funkcje uzasadnia konieczność higieny narządu słuchu wyróżnia główne elementy układu ruchu i ich funkcje wskazuje na modelu główne części szkieletu: szkielet osiowy, obręczy i kończyn określa funkcje kości wskazuje stawy na modelu lub schemacie określa czynniki wpływające na stan kości podaje przykłady stawów rozróżnia rodzaje tkanek mięśniowych wymienia narządy zbudowane z różnych rodzajów tkanki mięśniowej podaje przykłady aktywności fizycznej pozytywnie wpływającej na zdrowie człowieka przedstawia negatywny wpływ środków dopingujących na zdrowie człowieka określa sposoby zapobiegania wadom postawy

przeprowadza doświadczenia badające wrażliwość wybranych komórek zmysłowych (np. dotyku) bada wrażliwość zmysłu smaku i węchu wymienia struktury tworzące zmysł wzroku przedstawia drogę bodźca świetlnego wyróżnia wady wzroku wskazuje lokalizację odpowiednich narządów i receptorów słuchu i równowagi przedstawia wpływ hałasu na zdrowie człowieka rozpoznaje na schemacie, rysunku, modelu wybrane elementy szkieletu osiowego, obręczy i kończyn podaje funkcje tkanki kostnej i chrzęstnej opisuje budowę kości przedstawia na schemacie budowę stawu wymienia cechy budowy fizycznej i chemicznej kości umożliwiające pełnienie ich funkcji podaje funkcje oraz podstawowe cechy budowy tkanki mięśniowej wykazuje współdziałanie mięśni (o działaniu antagonistycznym) i kości na przykładzie ruchu kończyny górnej lub dolnej określa rolę ścięgien i więzadeł wyróżnia wady postawy i możliwe przyczyny ich powstawania określa czynniki wpływające na stan kości i właściwy

rozwój muskulatury ciała

przedstawia rolę zmysłów w odbiorze wrażeń ze środowiska interpretuje wyniki doświadczeń badających wrażliwość wybranych komórek zmysłowych opisuje budowę gałki ocznej wyjaśnia różnice między widzeniem z różnych odległości i w różnych warunkach świetlnych opisuje budowę ucha przedstawia przebieg fali dźwiękowej wskazuje wybrane kości na modelu szkieletu rozpoznaje tkankę chrzęstną i kostną na preparacie mikroskopowym, rysunku, schemacie lub na podstawie opisu podaje przykłady narządów i struktur zbudowanych z tkanek kostnej i chrzęstnej wykazuje zależność między budową kości i jej funkcją określa funkcje elementów budowy stawu przedstawia podstawowe cechy budowy tkanek (chrzęstnej i kostnej) warunkujące pełnienie funkcji wymienia czynniki niezbędne do skurczu mięśnia samodzielnie przeprowadza obserwacje mikroskopowe tkanek mięśniowych określa rolę aktywności fizycznej we właściwym funkcjonowaniu organizmu opisuje sposoby udzielenia pierwszej pomocy przy złamaniach i zwichnięciach

wyjaśnia na przykładach współdziałanie zmysłów w odbiorze wrażeń ze środowiska samodzielnie planuje doświadczenia lokalizujące receptory zmysłu węchu i smaku przedstawia budowę i funkcje oka w procesie widzenia przedstawia przyczyny powstawania wad wzroku oraz sposoby ich korygowania dowodzi obecności plamki ślepej na siatkówce oka wyjaśnia budowę i działanie narządu słuchu wyjaśnia budowę i działanie narządu równowagi wykazuje związek budowy tkanek (chrzęstnej i kostnej) z pełnionymi funkcjami samodzielnie wykonuje rysunki tkanek (chrzęstnej i kostnej) na podstawie obserwacji mikroskopowej wymienia rodzaje stawów, określając ich zakres ruchu przeprowadza doświadczenie wykazujące rolę składników chemicznych kości porównuje budowę i sposób funkcjonowania różnych rodzajów tkanek mięśniowych wykazuje współdziałanie mięśni, ścięgien, kości i stawów w prawidłowym funkcjonowaniu układu ruchu argumentuje szkodliwość

stosowania środków dopingujących

wyjaśnia na przykładach współdziałanie zmysłów w odbiorze wrażeń ze środowiska

• samodzielnie planuje doświadczenia lokalizujące receptory zmysłu węchu i smaku • przedstawia budowę i funkcje oka w procesie widzenia • przedstawia przyczyny powstawania wad wzroku oraz sposoby ich korygowania • dowodzi obecności plamki ślepej na siatkówce oka • wyjaśnia budowę i działanie narządu słuchu • wyjaśnia budowę i działanie narządu równowagi • wykazuje związek budowy tkanek (chrzęstnej i kostnej) z pełnionymi funkcjami • samodzielnie wykonuje rysunki tkanek (chrzęstnej i kostnej) na podstawie obserwacji mikroskopowej • wymienia rodzaje stawów, określając ich zakres ruchu • przeprowadza doświadczenie wykazujące rolę składników chemicznych kości • porównuje budowę i sposób funkcjonowania różnych rodzajów tkanek mięśniowych • wykazuje współdziałanie mięśni, ścięgien, kości i stawów w prawidłowym funkcjonowaniu układu ruchu • argumentuje szkodliwość stosowania środków dopingujących

V.7. Układ rozrodczy

wskazuje na schematycznych rysunkach narządy rozrodcze żeńskie i narządy rozrodcze męskie określa rolę narządów rozrodczych męskich i żeńskich

wyjaśnia, co to jest zapłodnienie i kiedy może nastąpić określa konsekwencje stosunku płciowego bez zabezpieczenia, w czasie owulacji wymienia objawy ciąży wyjaśnia wpływ czynników zewnętrznych na prawidłowy rozwój zarodka i płodu określa rolę łożyska w odżywianiu zarodka i płodu dokonuje podziału życia człowieka na okresy wymienia choroby przenoszone drogą płciową: kiłę, rzeżączkę, AIDS, zarażenie HPV przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową rozpoznaje sytuacje wymagające konsultacji lekarskiej

określa anatomiczne oraz fizjologiczne przemiany w ciele dziewczyny i chłopca w okresie dojrzewania wskazuje dni płodne na wykresie zmian temperatury podczas cyklu miesiączkowego określa miejsce zapłodnienia w układzie rozrodczym kobiety interpretuje zależność między postępowaniem kobiety w ciąży a prawidłowym rozwojem zarodka i płodu opisuje rozwój zarodkowy i płodowy człowieka wyjaśnia, jakie są potrzeby człowieka na różnych etapach rozwoju wymienia cechy fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka określa drogi zakażenia się HIV, HBV i HCV oraz HPV przedstawia objawy chorób przenoszonych drogą płciową: kiły, rzeżączki, AIDS, zarażenia HPV

porównuje budowę plemnika i komórki jajowej przedstawia rolę gamet w procesie zapłodnienia opisuje etapy cyklu miesiączkowego kobiety przedstawia zmiany hormonalne w czasie cyklu miesiączkowego wyjaśnia znaczenie świadomego macierzyństwa w prawidłowym przebiegu ciąży wyjaśnia proces powstawania zarodka z zygoty uzasadnia znaczenie higienicznego trybu życia kobiety w ciąży i potrzebę właściwego klimatu psychologicznego dla rozwoju płodu uzasadnia różnice w potrzebach i ograniczenia człowieka w różnych fazach rozwoju osobniczego opisuje przebieg kiły, rzeżączki, AIDS określa, jakie badanie może wykryć kiłę, rzeżączkę, obecność HIV i HPV uzasadnia konieczność przeprowadzania okresowych badań profilaktycznych w celu ochrony zdrowia

wykazuje związek między zmianami w okresie dojrzewania u dziewcząt i chłopców a produkcją hormonów wyjaśnia znaczenie wydzielania progesteronu w utrzymaniu ciąży wykazuje współdziałanie układów: dokrewnego i rozrodczego w funkcjach rozrodczych kobiety i mężczyzny przedstawia rolę błon płodowych w rozwoju płodu wyjaśnia, w jaki sposób dochodzi do powstania bliźniąt jednojajowych i dwujajowych opisuje przebieg ciąży wykazuje konieczność przystosowania się dziecka do nowych warunków życia po porodzie przedstawia cechy i przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka analizuje związek pomiędzy własnym postępowaniem a zachowaniem zdrowia przewiduje indywidualne i społeczne skutki zakażenia HIV, HBV i HCV oraz HPV

Dział VI. ZDROWIE I CHOROBY

wyjaśnia pojęcia: choroba i zdrowie podaje przykłady chorób zakaźnych i niezakaźnych wymienia zasady profilaktyki chorób zakaźnych przedstawia powody, dla których powinniśmy się szczepić rozpoznaje sytuacje wymagające konsultacji lekarskiej określa podstawowe zasady profilaktyki chorób nowotworowych rozpoznaje sytuacje wymagające konsultacji lekarskiej podaje możliwe przyczyny uzależnienia przedstawia negatywny wpływ na zdrowie człowieka alkoholu, narkotyków, nadużywania leków

określa drogi zakażenia mikroorganizmami uzasadnia konieczność okresowego wykonywania badań kontrolnych (podstawowego badania laboratoryjnego krwi i moczu) w celu zachowania zdrowia podaje przykłady chorób nowotworowych i czynniki sprzyjające ich rozwojowi (np. niewłaściwa dieta, tryb życia, substancje psychoaktywne, promieniowanie UV) wyjaśnia, co to jest uzależnienie i jakie są jego etapy wymienia osoby, instytucje, u których należy szukać pomocy lub rady w razie uzależnienia

rozróżnia choroby wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce ocenia indywidualne i społeczne skutki zakażenia wymienia zabiegi niszczące mikroorganizmy chorobotwórcze wyjaśnia działanie szczepionki analizuje informacje dołączone do leków definiuje pojęcie nowotwór na wybranych przykładach chorób nowotworowych podaje możliwe przyczyny ich rozwoju i leczenia podaje argumenty przeciw spożywaniu alkoholu i zażywaniu narkotyków argumentuje, dlaczego nie należy bez wyraźnej potrzeby przyjmować leków ogólnodostępnych

definiuje pojęcia: zdrowie psychiczne, zdrowie fizyczne i zdrowie społeczne określa ogólne tendencje w zachorowalności na niektóre choroby uzasadnia, dlaczego antybiotyki i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza wykazuje związek między profilaktyką przeciwnowotworową a skutecznością leczenia nowotworów ocenia społeczne koszty leczenia uzależnień wykazuje konieczność analizowania informacji w ulotkach dołączanych do leków

definiuje pojęcia: zdrowie psychiczne, zdrowie fizyczne i zdrowie społeczne • określa ogólne tendencje w zachorowalności na niektóre choroby • uzasadnia, dlaczego antybiotyki i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza • wykazuje związek między profilaktyką przeciwnowotworową a skutecznością leczenia nowotworów • ocenia społeczne koszty leczenia uzależnień • wykazuje konieczność analizowania informacji w ulotkach dołączanych do leków

WYMAGANIA EDUKACYJNE kl. III

ocena dopuszczająca

ocena dostateczny

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celujący

Dział VII. EKOLOGIA

podaje przykłady czynników biotycznych i abiotycznych wymienia czynniki środowiska niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmów charakteryzuje na wybranych przykładach przystosowania drapieżników do chwytania zdobyczy charakteryzuje na wybranych przykładach przystosowania ofiar do obrony przed drapieżnikami podaje przykłady pasożytów wewnętrznych i zewnętrznych wskazuje sposoby zapobiegania chorobom wywoływanym przez pasożyty wymienia korzystne relacje między gatunkami konstruuje i zapisuje graficznie proste łańcuchy pokarmowe wskazuje producentów i konsumentów w łańcuchach i sieciach pokarmowych wyjaśnia rolę producentów w przemianie materii nieorganicznej w organiczną wyjaśnia rolę destruentów w przemianie materii organicznej w nieorganiczną

charakteryzuje parametry wybranych czynników środowiska wodnego i lądowego wyjaśnia pojęcie drapieżnik opisuje adaptacje zwierząt do odżywiania się pokarmem roślinnym na wybranym przykładzie ssaka roślinożernego wymienia przystosowania roślin do obrony przed zgryzaniem wyjaśnia pojęcia konkurencja i pasożytnictwo wskazuje na przykładzie dowolnie wybranych gatunków zasoby, o które konkurują organizmy jednego lub różnych gatunków wyjaśnia istotę mutualizmu i protokooperacji identyfikuje korzystne relacje organizmów na podstawie ich opisu opisuje zależności pokarmowe w ekosystemie określa rolę producentów, konsumentów i destruentów w przyrodzie określa rolę producentów, konsumentów i destruentów w obiegu materii i przepływie energii w ekosystemie

wskazuje różnorodne powiązania między elementami przyrody żywej i nieożywionej formułuje wnioski na podstawie wyników obserwacji porównuje parametry wybranych czynników środowiska wodnego i lądowego wyjaśnia związek między natężeniem czynnika środowiska a występowaniem organizmu wyjaśnia, jak zjadający i zjadani regulują wzajemnie swoją liczebność klasyfikuje wybrane pasożyty do grup systematycznych porównuje mutualizm i protokooperację tworzy sieci pokarmowe uzasadnia na przykładzie człowieka, że istnieją organizmy zajmujące różne poziomy troficzne uzasadnia stwierdzenie, że materia krąży między biocenozą a biotopem wykazuje, że do funkcjonowania ekosystemów jest niezbędny stały dopływ energii słonecznej

wykazuje związek między poziomem wiedzy ekologicznej społeczeństwa a zachowaniem równowagi w środowisku uzasadnia współzależność czynników środowiska uzasadnia konieczność współistnienia w środowisku organizmów o różnym trybie życia dla utrzymania równowagi w przyrodzie określa skutki konkurencji opisuje adaptacje do pasożytnictwa na wybranych przykładach zwierząt ocenia wpływ relacji między gatunkami na ich szansę przeżycia przewiduje następstwa ubytku określonego gatunku w ekosystemie bogatym i ubogim w gatunki wnioskuje, że im na wyższym poziomie troficznym jest organizm, tym mniejszą ilością energii dysponuje analizuje dane liczbowe, wykresy i schematy

Dział VIII. DZIEDZICZENIE CECH

wyjaśnia, co to jest dziedziczenie podaje przykłady cech dziedzicznych i nabytych wskazuje DNA jako nośnik informacji genetycznej określa zależność DNA – białko – cecha wskazuje geny jako jednostki dziedziczenia określa, że geny występują na chromosomach wykazuje istnienie różnych alleli danego genu rozpoznaje homozygotę i heterozygotę na podstawie opisu i zapisu symbolami podaje definicje pojęć genotyp i fenotyp określa na podstawie genotypu fenotyp rodziców i potomstwa rozróżnia chromosomy płci i autosomy identyfikuje płeć na podstawie zestawu chromosomów wyjaśnia dziedziczenie płci u człowieka wyjaśnia pojecie mutacja wskazuje mutacje jako przyczyny zmienności

rozróżnia cechy dziedziczne i nabyte wykazuje rolę DNA w przechowywaniu i powielaniu informacji genetycznej wyjaśnia, co to jest kod genetyczny wykazuje, że DNA w czasie podziałów występuje w postaci chromosomów opisuje budowę chromosomu wskazuje na schemacie chromosomy homologiczne na podstawie liczby chromosomów rozróżnia komórki haploidalne i diploidalne wyjaśnia, co to są cechy dominujące i cechy recesywne zapisuje symbolami literowymi allele, homo- i heterozygoty podaje przykłady dziedziczenia wybranych cech człowieka podaje przykłady daltonizmu i hemofilii jako cech sprzężonych z płcią wymienia przykłady czynników mutagennych podaje przykłady chorób spowodowanych przez mutacje

przedstawia budowę DNA wyjaśnia przebieg i znaczenie replikacji DNA określa rolę DNA w komórce określa sposób zapisania informacji genetycznej w DNA podaje cechy kodu genetycznego określa, jak zmienia się liczba chromosomów podczas mitozy i podczas mejozy rozwiązuje jednogenowe krzyżówki genetyczne, posługując się szachownicą Punnetta analizuje przykłady rozwiązań krzyżówek genetycznych rozwiązuje krzyżówki jednogenowe z pełną dominacją zapisuje symbolami grupy krwi określa genotypy i fenotypy grup krwi u potomstwa wyjaśnia zjawisko sprzężenia cech z płcią określa genotypy i fenotypy osób, u których występują allele cech sprzężonych z płcią podaje przyczyny mutacji wskazuje na mutacje jako przyczyny chorób genetycznych

wykazuje zależność między budową a funkcją DNA wykazuje zależność między budową a funkcją DNA określa różnicę między informacją genetyczną a kodem genetycznym wykazuje, że nie wszystkie zawarte w DNA informacje są odczytywane jednocześnie oblicza w podanych przykładach haploidalną i diploidalną liczbę chromosomów wykazuje uniwersalność reguł dziedziczenia rozwiązuje krzyżówki jednogenowe z dominacją niezupełną wskazuje praktyczne zastosowanie zasad dziedziczenia grup krwi, np. w wykluczaniu ojcostwa rozwiązuje proste krzyżówki genetyczne obrazujące dziedziczenie cech sprzężonych z płcią klasyfikuje mutacje na genowe i punktowe określa inne niż mutacje przyczyny zmienności genetycznej

Dział IX. EWOLUCJA ŻYCIA

wyjaśnia pojęcie ewolucja organizmów przedstawia dowody bezpośrednie i pośrednie jako źródła wiedzy o przebiegu ewolucji wykazuje na dowolnym przykładzie, że osobniki tego samego gatunku różnią się od siebie

wyjaśnia, że nowe gatunki powstają w wyniku utrwalania zmian cech poprzez dobór naturalny podaje cechy wspólne człowieka i zwierząt przedstawia podobieństwa i różnice między człowiekiem a gorylem lub szympansem

podaje przykłady skamieniałości (odciski, szczątki kopalne) określa pośrednie dowody ewolucji jako fakty uzyskane w trakcie badań naukowych przejawia postawę tolerancji wobec różnych poglądów

dotyczących powstania życia na Ziemi

wyjaśnia na przykładzie, że dobór naturalny prowadzi do przeżywania osobników najlepiej przystosowanych wykazuje, że dobór sztuczny jest metodą tworzenia odmian roślin i zwierząt o pożądanych przez hodowców cechach wymienia swoiste cechy ludzkie uzasadnia, że wszystkie odmiany ludzkie należą do jednego gatunku

podaje przykłady dowodów pośrednich ewolucji z zakresu anatomii porównawczej, biochemii, biogeografii wskazuje różnice między doborem naturalnym a doborem sztucznym

uzasadnia przynależność człowieka do strunowców, kręgowców, ssaków, łożyskowców, naczelnych

wyjaśnia dowody pośrednie ewolucji na konkretnych przykładach z zakresu anatomii porównawczej, biochemii, biogeografii wyjaśnia na wybranych przykładach przyczyny wymierania i powstawania grup organizmów, np. dinozaurów wyjaśnia wpływ rodzaju diety i wytworzenia narzędzi na ewolucję człowieka

wyjaśnia, że w ślad za ewolucją biologiczną postępowała ewolucja kulturalna człowieka

Dział X. GLOBALNE I LOKALNE PROBLEMY ŚRODOWISKA

przedstawia przyczyny globalnego ocieplenia wymienia rodzaje odpadów proponuje sposoby zmniejszenia ilości odpadów wyjaśnia, na czym polega segregowanie odpadów proponuje działania ograniczające zużycie wody i energii w gospodarstwie domowym

podaje przykłady skutków globalnego ocieplenia wyjaśnia konieczność ograniczenia emisji gazów cieplarnianych określa negatywny wpływ odpadów na środowisko uzasadnia konieczność ograniczenia ilości odpadów określa, jak należy postępować ze zużytymi bateriami, lekami, świetlówkami

analizuje skutki globalnego ocieplenia określa sposoby ograniczenia emisji gazów cieplarnianych podaje sposoby zagospodarowywania odpadów wykazuje wady i zalety różnych sposobów zagospodarowania odpadów uzasadnia konieczność specjalnego postępowania ze zużytymi bateriami, lekami, świetlówkami

analizuje dane liczbowe i wykresy analizuje możliwe skutki dalszego nasilania się globalnego ocieplenia przeprowadza pomiary i obserwacje dotyczące ilości odpadów, zużycia energii i wody analizuje wyniki pomiarów i przedstawia je na wykresach

Dział XI. EKOSYSTEMY

podaje przykłady ekosystemów lądowych podaje przykłady organizmów tworzących warstwy w lesie rozpoznaje pospolite gatunki drzew wykazuje różnice między środowiskiem lądowym a wodnym podaje przykłady ekosystemów wodnych rozpoznaje wybrane gatunki roślin i zwierząt żyjących w jeziorze

podaje przykłady ekosystemów lądowych na

świecie (pustynia, stepy i sawanny, tundra, tajga, las mieszany, wilgotny las równikowy) podaje przykłady gatunków roślin i zwierząt występujących w tundrze, na pustyni, w wilgotnym lesie równikowym

podaje przykłady łańcuchów pokarmowych w lesie przedstawia przystosowania organizmów do życia w poszczególnych warstwach lasu na przykładzie kilku gatunków ptaków przedstawia warunki życia i przykłady organizmów w strefie przybrzeżnej, strefie toni wodnej i strefie przydennej jeziora

podaje przykłady łańcuchów pokarmowych w jeziorze wymienia sposoby ochrony ryb opisuje na wybranych przykładach przystosowania zwierząt do życia w określonym ekosystemie wyraża przekonanie o konieczności ochrony ekosystemów naturalnych

podaje przykłady zależności między organizmami a nieożywionymi czynnikami ekosystemu w lesie, np. wpływ naświetlenia na występowanie gatunków roślin w poszczególnych warstwach lasu określa rolę ściółki w tworzeniu próchnicy posługuje się kluczami do oznaczania roślin opisuje przystosowania roślin i zwierząt do życia w poszczególnych strefach jeziora

wykazuje na przykładach, że kształt ciała

i ułożenie otworu gębowego ryb jest związane z miejscem ich występowania i rodzajem pokarmu porównuje przystosowania zwierząt do życia w różnych warunkach środowiska na przykładzie lisa fenka, lisa polarnego, wielbłąda i niedźwiedzia polarnego

uzasadnia stwierdzenie, że typ lasu określa się na podstawie występowania głównych gatunków drzew wykazuje konieczność ochrony ryb uzasadnia, że występowanie określonego typu ekosystemu jest związane z warunkami środowiska (temperatura, ilość wody)

V EWALUACJA PRZEDMIOTOWEGO SYSTEMU OCENIANIA

Dział XII. PRZYSZŁOŚĆ KSZTAŁCENIA BIOLOGICZNEGO

uzasadnia przydatność wiedzy biologicznej w życiu codziennym przedstawia możliwości kształcenia po ukończeniu gimnazjum wskazuje źródła informacji na temat możliwości kształcenia, typów szkół uzasadnia, że aby wykonywać jakiś zawód, należy spełnić określone wymagania

podaje przykłady zawodów, których nauka jest związana z pogłębianiem wiedzy biologicznej określa swoje słabe i mocne strony uzasadnia konieczność poznania samego siebie w planowaniu swojej kariery zawodowej wyszukuje potrzebne informacje w aktach prawnych, w internecie

określa, kiedy powinien wybrać w liceum biologię w zakresie rozszerzonym oraz właściwą specjalizację w technikum i uzasadnia taki wybór podaje przykłady zawodów związanych z biologią

przedstawia przykłady kierunków studiów związanych z biologią podaje krótką charakterystykę zawodów związanych z biologią

PSO/WYMAGANIA GIMNAZJUM

Biologia

Linki

Kontakty

Logowanie