PSO/WYMAGANIA GIMNAZJUM

Rozdział

Lp.

Temat

Poziom wymagań

konieczny (2)

podstawowy (3)

rozszerzający (4)

dopełniający (3)

wykraczający (2)

I. Podstawy geografii

1.

Czym zajmuje się geografia?

Uczeń:

• wyjaśnia znaczenie terminu „geografia”

• wymienia podstawowe dyscypliny nauk geograficznych

• wymienia sfery Ziemi

• wymienia przykłady źródeł informacji geograficznej

Uczeń:

• wyjaśnia, czym zajmuje się geografia fizyczna i społeczno-
-ekonomiczna

• podaje główne cechy kształtu i wymiarów Ziemi

Uczeń:

• wyjaśnia różnice między elipsoidą a geoidą

• omawia współzależności zachodzące między sferami Ziemi

Uczeń:

• zna imiona lub nazwiska uczonych i ich dokonania w poznaniu kształtu Ziemi

• omawia wpływ poszczególnych sfer Ziemi na życie i działalność gospodarczą człowieka

Uczeń:

• przedstawia ewolucję poglądów na temat kształtu i wymiarów Ziemi

• omawia wpływ działalności człowieka na funkcjonowanie sfer Ziemi

2.

Współrzędne

geograficzne

• wyjaśnia znaczenie terminu „siatka geograficzna”

• wskazuje na mapie i globusie południki: 0° i 180° oraz półkule wschodnią i zachodnią

• wskazuje na mapie i globusie równik oraz półkule północną i południową

• wymienia cechy południków i równoleżników

• wskazuje na globusie oraz mapie świata zwrotniki i koła podbiegunowe

• wyjaśnia znaczenie terminów: „długość geograficzna”, „szerokość geograficzna”

• określa położenie geograficzne punktów i obszarów na mapie

• odczytuje współrzędne geograficzne na globusie

• określa położenie matematyczno-
-geograficzne punktów i obszarów na mapie

• lokalizuje na globusie

i na mapie obiekty na podstawie współrzędnych geograficznych

• ocenia znaczenie umiejętności określania współrzędnych geograficznych w życiu człowieka

• podaje zasady działania oraz przykłady zastosowania systemu nawigacji satelitarnej GPS

3.

Mapa i jej skala

• wyjaśnia znaczenie terminów: „mapa”, „skala mapy”, „siatka kartograficzna”, „legenda”

• wymienia elementy mapy

• wyjaśnia różnice między siatką geograficzną a siatką kartograficzną

• rozróżnia rodzaje skali mapy

• wskazuje skalę mniejszą i większą

• posługuje się skalą mapy do obliczania odległości w terenie

• wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji geograficznych na mapie

• przekształca rodzaje skali mapy

• oblicza skalę mapy, znając odległość rzeczywistą i odległość na mapie

• oblicza powierzchnię rzeczywistą, znając skalę mapy i powierzchnię

na mapie

4.

Rodzaje map. Generalizacja

• wyjaśnia znaczenie terminu „plan”

• dokonuje podziału map

ze względu na skalę i treść

• wskazuje różnice między mapą a planem

• wymienia i wskazuje przykłady map tematycznych

• dobiera odpowiednią mapę w celu uzyskania określonych informacji geograficznych

• posługuje się w terenie planem

• wyjaśnia, na czym polega generalizacja treści mapy i uzasadnia konieczność

jej stosowania

• wskazuje możliwości praktycznego wykorzystania planów i różnych rodzajów map

5.

Przedstawianie zjawisk

na mapach

• wymienia metody prezentacji zjawisk na mapach

• wymienia metody prezentacji rzeźby terenu

na mapach

• wyjaśnia znaczenie terminów: „wysokość względna”, „wysokość bezwzględna”, „poziomica”

• odczytuje z map informacje przedstawione za pomocą różnych metod kartograficznych, w tym również odczytuje wysokość bezwzględną

• oblicza wysokość względną oraz charakteryzuje rzeźbę terenu na podstawie rysunku poziomicowego i mapy hipsometrycznej

• charakteryzuje wybrane metody prezentacji zjawisk na mapach

• dobiera właściwą metodę do przedstawienia wybranego zjawiska na mapie

• charakteryzuje wybrane metody prezentacji rzeźby terenu na mapach

• rysuje profil terenu, korzystając z rysunku poziomicowego

6.

Czytamy mapę

• analizuje i interpretuje treści map ogólnogeograficznych i tematycznych

• identyfikuje położenie odpowiadających sobie obiektów geograficznych na fotografiach, zdjęciach lotniczych oraz mapach topograficznych

• posługuje się w terenie mapą topograficzną, turystyczną i samochodową (m.in. orientuje mapę oraz identyfikuje obiekty geograficzne na mapie i w terenie)

• lokalizuje na mapach (również konturowych) najważniejsze obiekty geograficzne na świecie i w Polsce (niziny, wyżyny, góry, rzeki, jeziora, wyspy, morza, państwa itp.)

• projektuje i opisuje trasy wycieczek na podstawie map turystycznych, samochodowych i topograficznych

• wykazuje związek między cechami środowiska przyrodniczego a zagospodarowaniem obszaru na podstawie mapy topograficznej

II. Ruchy Ziemi

7.

Ruch obiegowy Ziemi

• wymienia planety Układu Słonecznego

• wyjaśnia znaczenie terminów: „orbita”, „ruch obiegowy Ziemi”, „równonoc wiosenna”, „równonoc jesienna”, „przesilenie zimowe”, „przesilenie letnie”

• wymienia daty równonocy wiosennej i jesiennej oraz przesilenia letniego i zimowego

• wymienia planety Układu Słonecznego, zachowując właściwą kolejność

• porównuje planety Układu Słonecznego, korzystając z danych liczbowych

• podaje cechy ruchu obiegowego Ziemi

• podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchu obiegowego Ziemi

• określa wartość kąta nachylenia osi ziemskiej do płaszczyzny orbity

• podaje przyczynę zmiany kąta padania promieni słonecznych na powierzchnię Ziemi w ciągu roku

• wymienia strefy oświetlenia Ziemi

• wyjaśnia znaczenie terminów: „górowanie”, „widnokrąg”

• przedstawia (wykorzystując również własne obserwacje) zmiany w oświetleniu Ziemi oraz w długości trwania dnia i nocy w różnych szerokościach geograficznych i porach roku

• wymienia przyczyny występowania astronomicznych pór roku

• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata obszary, na których występują dni i noce polarne

• podaje przyczyny występowania zaćmienia Słońca i Księżyca

• wyjaśnia przyczyny występowania zjawiska dnia i nocy polarnej

• dowodzi związku między ruchem obiegowym Ziemi a zmianą długości trwania dnia i nocy w ciągu roku

• dowodzi wpływu nachylenia osi ziemskiej do płaszczyzny orbity na występowanie astronomicznych pór roku

• przedstawia na ilustracji układ Ziemi, Słońca i Księżyca podczas zaćmienia Słońca i Księżyca

• wyjaśnia znaczenie terminów: „galaktyka”, „Droga Mleczna”, „planety karłowate”

• omawia wpływ ruchu obiegowego Ziemi na zmiany w przyrodzie i życie człowieka

• oblicza wysokość Słońca nad widnokręgiem

8.

Ruch obrotowy Ziemi

• wyjaśnia znaczenie terminów: „ruch obrotowy Ziemi”, „doba”, „czas słoneczny”, „czas strefowy”,  „czas urzędowy”

• podaje cechy ruchu obrotowego Ziemi

• podaje najważniejsze  geograficzne następstwa ruchu obrotowego Ziemi

• wyjaśnia przyczynę występowania dnia i nocy

• wyjaśnia, dlaczego zostały wprowadzone strefy czasowe i międzynarodowa linia zmiany daty

• charakteryzuje strefy oświetlenia Ziemi

• wyjaśnia różnice między czasem słonecznym a czasem strefowym i urzędowym

• posługuje się mapą stref czasowych do określania różnicy czasu strefowego i słonecznego na Ziemi

• wymienia nazwy stref czasowych, w których obrębie położona jest Polska

• posługuje się ze zrozumieniem pojęciami: „ruch obrotowy Ziemi”, „czas słoneczny”, „czas

strefowy”

• omawia zastosowanie gnomonu

• wskazuje zależność między ruchem obrotowym Ziemi a rachubą czasu

• oblicza czas miejscowy, znając różnicę długości geograficznej

• uzasadnia konieczność stosowania czasu strefowego i urzędowego

• wymienia skutki działania siły Coriolisa

• wyjaśnia, dlaczego międzynarodowa linia zmiany daty nie pokrywa się dokładnie z południkiem 180°

• omawia wpływ ruchu obrotowego Ziemi na zjawiska przyrodnicze i życie człowieka

III. Atmosfera i hydrosfera

9.

Atmosfera.

Temperatura powietrza

• wyjaśnia znaczenie terminów: „atmosfera”, „troposfera”, „pogoda”

• podaje nazwy gazów wchodzących w skład powietrza atmosferycznego

• wymienia czynniki klimatotwórcze wpływające

na wartość temperatury powietrza

• wymienia nazwy warstw atmosfery, zaczynając od warstwy znajdującej się najbliżej powierzchni Ziemi

• omawia zmiany temperatury powietrza w atmosferze, posługując się ilustracją

• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata obszary o najwyższej i najniższej temperaturze powietrza

• charakteryzuje poszczególne warstwy atmosfery

• sporządza klimatogram, korzystając z danych

klimatycznych

• wykazuje na przykładach związek między wysokością Słońca a temperaturą powietrza

• oblicza średnią roczną temperaturę powietrza, średnią roczną amplitudę temperatury powietrza oraz roczną sumę opadów atmosferycznych

• oblicza zmiany temperatury powietrza wraz

ze wzrostem wysokości nad poziomem morza

• wyjaśnia na przykładach wpływ czynników klimatotwórczych na wartość temperatury powietrza

• wyjaśnia znaczenie terminu „inwersja termiczna”

• omawia wpływ działalności człowieka na zmiany zachodzące w składzie powietrza atmosferycznego

10.

Ciśnienie atmosferyczne i wiatr

• wyjaśnia znaczenie terminów: „ciśnienie atmosferyczne”, „niż baryczny”, „wyż baryczny”, „izobara”

• wymienia jednostki ciśnienia atmosferycznego

• wymienia przykłady wiatrów stałych i okresowo zmiennych, występujących na kuli ziemskiej

• wyjaśnia przyczynę powstawania wiatru

• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata obszary występowania pasatów i monsunów

• wyjaśnia zależność między wartością ciśnienia atmosferycznego a wysokością nad poziomem morza

• sporządza schemat wyżu i niżu barycznego

• charakteryzuje rodzaje wiatrów na podstawie

ilustracji

• wyjaśnia, w jaki sposób powstają cyklony tropikalne i tornada, charakteryzuje je oraz podaje obszary ich występowania

11.

Wilgotność powietrza i opady atmosferyczne

• wyjaśnia znaczenie terminów: „wilgotność powietrza”, „wilgotność względna”, „kondensacja”, „resubli-macja”

• wymienia rodzaje opadów i osadów atmosferycznych

• wyjaśnia proces powstawania chmur i opadów atmosferycznych

• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata obszary o najwyższych i najniższych rocznych sumach opadów atmo-

sferycznych

• rozpoznaje rodzaje opadów i osadów atmosferycznych na podstawie fotografii

• podaje przykłady negatywnego wpływu nadmiaru oraz niedoboru opadów atmosferycznych na życie i działalność człowieka

• rozpoznaje rodzaje chmur na podstawie fotografii

• omawia warunki powstawania poszczególnych rodzajów osadów atmosferycznych

• omawia przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia opadów atmosferycznych na Ziemi

• omawia sposób powstawania opadów frontalnych, konwekcyjnych i orograficznych

12.

Klimaty kuli

ziemskiej

• wyjaśnia znaczenie terminu „klimat”

• wymienia elementy klimatu

• podaje różnicę między klimatem a pogodą

• wymienia główne czynniki klimatotwórcze

• charakteryzuje wpływ głównych czynników

klimatotwórczych na klimat

• wymienia strefy klimatyczne na kuli ziemskiej i wskazuje ich zasięg na mapie stref klimatycznych

• wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map temperatury powietrza i opadów atmosferycznych oraz map stref klimatycznych

na Ziemi

• charakteryzuje na podstawie wykresów lub danych liczbowych przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w ciągu roku w wybranych stacjach meteorologicznych położonych w różnych strefach klimatycznych

• omawia na przykładach wpływ wybranych czynników klimatotwórczych

na klimat danego obszaru

• podaje przykłady wpływu klimatu na życie i działalność gospodarczą człowieka

• podaje na podstawie map tematycznych zależności między strefami oświetlenia Ziemi a strefami klimatycznymi

• charakteryzuje klimat górski

• omawia wpływ klimatu górskiego na występowanie pięter roślinnych

• ocenia wpływ klimatu

na zagospodarowanie wybranych regionów kuli ziemskiej

13.

Zasoby wodne Ziemi

• podaje przykłady wód powierzchniowych i podziemnych

• wyjaśnia znaczenie terminów: „morze”, „zatoka”, „szelf kontynentalny”,

„gejzer”, „wody termalne”, „wody mineralne”

• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata oceany i podaje ich nazwy

• wymienia rodzaje ruchów wody morskiej

• omawia zasoby wodne Ziemi, korzystając z diagramu

• podaje jednostkę zasolenia wód oceanicznych

• omawia zasolenie wód oceanicznych

• wymienia typy mórz i wskazuje ich przykłady

na mapie ogólnogeograficznej świata

• wyjaśnia znaczenie terminów: „ciepły prąd morski”, „zimny prąd morski”

• podaje przykłady ciepłych i zimnych prądów morskich

• omawia przyczyny zróżnicowania zasolenia wód oceanicznych

• podaje przykłady mórz o największym i najmniejszym zasoleniu wód

• wymienia i wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata przykłady ciepłych i zimnych prądów morskich

• rozumie znaczenie mórz i oceanów w życiu i gospodarce człowieka

• omawia przyczyny występowania falowania i pływów

• podaje przykłady gospodarczego wykorzystania wód podziemnych

• wyjaśnia mechanizm funkcjonowania gejzerów

• wymienia przykłady obszarów występowania gejzerów

• charakteryzuje zjawisko

El Niño

IV. Wnętrze Ziemi

14.

Budowa wnętrza Ziemi

• wymienia metody badania wnętrza Ziemi

• wyjaśnia znaczenie terminów: „minerał”, „skała”, „prądy cieplne”, „magma”

• wymienia kolejne warstwy wnętrza Ziemi, zaczynając od warstwy znajdującej się najgłębiej

• wyjaśnia znaczenie badań geofizycznych w poznawaniu budowy wnętrza Ziemi

• wskazuje różnicę między minerałem a skałą

• klasyfikuje skały ze względu na ich genezę

• wyjaśnia różnicę między litosferą a skorupą ziemską

• podaje przykłady kamieni szlachetnych

• wymienia przykłady gospodarczego wykorzystania skał i minerałów

• omawia budowę wnętrza Ziemi, posługując się

ilustracją

• podaje zależność między głębokością a temperaturą we wnętrzu Ziemi

• porównuje warstwy wnętrza Ziemi

• rozpoznaje na podstawie okazów skał wybrane skały i określa ich rodzaj ze względu na genezę

• omawia warunki powstawania poszczególnych rodzajów skał na podstawie ilustracji

• określa twardość minerałów na podstawie skali Mohsa

15.

Płytowa budowa litosfery. Trzęsienia ziemi

• wymienia procesy wewnętrzne kształtujące rzeźbę powierzchni Ziemi

• wyjaśnia znaczenie terminów: „ryft oceaniczny”, „grzbiet śródoceaniczny”, „hipocentrum”, „epicentrum”

• podaje główne cechy płytowej budowy litosfery

• podaje przyczynę ruchu płyt litosfery

• podaje przyczynę trzęsień ziemi

• omawia skutki trzęsień ziemi

• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata obszary wzmożonej aktywności sejsmicznej

• podaje skalę, w której określana jest siła trzęsień ziemi

• wykazuje związek pomiędzy płytową budową litosfery a występowaniem trzęsień ziemi

• omawia sposób powstawania ryftów oceanicznych, grzbietów śródoceanicznych i rowów oceanicznych

• podaje przykłady działań podejmowanych przez człowieka w celu zminimalizowania skutków trzęsień ziemi

16.

Wulkanizm

• wyjaśnia znaczenie terminów: „lawa”, „erupcja”, „wulkan”,

• wymienia produkty erupcji wulkanicznej

• omawia budowę wulkanu, posługując się ilustracją

• omawia pozytywne i negatywne skutki erupcji wulkanicznych

• wymienia przykłady wulkanów i wskazuje je na mapie ogólnogeograficznej świata

• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata obszary wzmożonej aktywności wulkanicznej

• wykazuje związek pomiędzy płytową budową litosfery a występowaniem zjawisk wulkanicznych

 • wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata przebieg Ognistego Pierścienia Pacyfiku

• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata najwyższe wulkany poszczególnych kontynentów i podaje ich nazwy

17.

Powstawanie gór

• wyjaśnia znaczenie terminu „ruchy górotwórcze”

• wymienia nazwy er, zaczynając od najstarszej ery

• wymienia rodzaje gór

• wymienia wielkie formy ukształtowania powierzchni lądów

• podaje we właściwej kolejności nazwy okresów w dziejach Ziemi

• wymienia najważniejsze orogenezy w dziejach Ziemi

• wymienia wielkie formy ukształtowania dna oceanów

• podaje przykłady gór fałdowych, zrębowych i wulkanicznych

• wskazuje na ogólnogeograficznej mapie świata przykłady wielkich form ukształtowania powierzchni lądów

• wyjaśnia znaczenie terminu „subdukcja”

• wymienia zjawiska towarzyszące procesowi subdukcji

• podaje przykłady gór wypiętrzonych podczas poszczególnych orogenez

• charakteryzuje na podstawie ilustracji mechanizm powstawania gór fałdowych i zrębowych

• wyjaśnia proces powstawania gór wulkanicznych

• charakteryzuje wielkie formy ukształtowania powierzchni lądów oraz dna oceanów

• wymienia najwyższe szczyty na kontynentach i podaje ich wysokości

V. Procesy zewnętrzne kształtujące powierzchnię Ziemi

18.

Wietrzenie

• wymienia procesy zewnętrzne kształtujące rzeźbę powierzchni Ziemi

• wyjaśnia znaczenie terminu „wietrzenie”

• wymienia rodzaje wietrzenia

• podaje nazwę produktu wietrzenia

• wyjaśnia proces wietrzenia fizycznego, chemicznego i biologicznego

• wyjaśnia zjawisko wietrzenia mrozowego i łuszczenia się skał

• omawia zależność między warunkami klimatycznymi a rodzajem i przebiegiem wietrzenia

• posługuje się ze zrozumieniem pojęciem „wietrzenie”

• charakteryzuje proces odpadania i formy rzeźby terenu powstałe w jego wyniku

• wymienia i charakteryzuje rodzaje ruchów masowych

• podaje przykłady niebezpieczeństw grożących człowiekowi wskutek wystąpienia ruchów masowych

19.

Procesy krasowe

• wyjaśnia znaczenie terminu „krasowienie”

• wymienia nazwy skał ulegających krasowieniu

• wymienia formy krasu powierzchniowego i podziemnego

• omawia procesy krasowe i warunki, w których zachodzą

• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata obszary występowania rzeźby krasowej

• omawia formy krasowe występujące na powierzchni i pod powierzchnią ziemi

• rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku krasowienia

• podaje nazwy i wymiary najdłuższych oraz najgłębszych jaskiń na świecie i w Polsce

20.

Rzeźbotwórcza działalność rzek

• wyjaśnia znaczenie terminów: „erozja wgłębna”, „erozja wsteczna”, „erozja boczna”, „akumulacja”

• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata przykłady najdłuższych rzek świata

• wskazuje na ilustracji przedstawiającej dorzecze: źródło, rzekę główną, dopływy, ujście, obszar dorzecza, dział wodny

• wymienia przykłady form powstałych w wyniku niszczącej i budującej działalności rzeki

• wymienia typy ujść rzecznych

• wyjaśnia proces powstawania meandrów i starorzeczy

• omawia warunki sprzyjające powstawaniu delt i ujść lejkowatych

• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata przykłady ujść deltowych i lejkowatych

• posługuje się ze zrozumieniem pojęciem „erozja”

• przedstawia rzeźbotwórczą rolę wód płynących

• wykazuje związek między spadkiem rzeki a charakterem procesów rzeźbotwórczych wody płynącej

• rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działalności rzeki

• oblicza średni spadek rzeki

21.

Rzeźbotwórcza działalność lodowców górskich i lądolodów

• wyjaśnia znaczenie terminu „granica wiecznego śniegu”

• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej świata obszary współcześnie

zlodowacone

• wskazuje różnice między lodowcem górskim a lądolodem

• wymienia czynniki warunkujące powstawanie lodowców górskich i lądolodów

• wymienia formy rzeźby terenu powstałe w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów

• rozpoznaje na ilustracjach i fotografiach formy polodowcowe oraz podaje ich nazwy

• przedstawia rzeźbotwórczą rolę lądolodów i lodowców górskich

• omawia, korzystając z ilustracji, podobieństwa i różnice w krajobrazie polodowcowym powstałym w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów

• rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów

• ocenia wpływ zmian klimatycznych na grubość pokrywy lodowej lodowców górskich i lądolodów

22.

Rzeźbotwórcza działalność morza

• wyjaśnia znaczenie terminu „abrazja”

• podaje przykłady form powstałych w wyniku rzeźbotwórczej działalności morza

• wymienia typy wybrzeży morskich

• omawia, korzystając z ilustracji, proces cofania się klifu oraz proces powstawania mierzei

• wskazuje na ogólnogeograficznej mapie świata typy wybrzeży morskich

• przedstawia rzeźbotwórczą rolę fal morskich

• wyjaśnia genezę typów wybrzeży morskich

• rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działalności morza

• podaje przykłady działań mających na celu ochronę wybrzeży klifowych przed abrazją

23.

Rzeźbotwórcza działalność wiatru

• wyjaśnia znaczenie terminów: „deflacja”, „korazja”

• podaje przykłady niszczącej i budującej działalności wiatru na pustyniach

• wymienia rodzaje pustyń ze względu na rodzaj podłoża

• wskazuje na mapie ogólno-geograficznej świata największe pustynie

• wyjaśnia różnice między barchanem a wydmą paraboliczną

• przedstawia rzeźbotwórczą rolę wiatru

• rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działalności wiatru

• omawia wpływ szaty roślinnej na rzeźbotwórczą działalność wiatru

VI. Pedosfera i biosfera

24.

Gleby i roślinność na Ziemi

• wyjaśnia znaczenie terminu „gleba”

• wyjaśnia, na czym polega proces glebotwórczy

• wymienia czynniki glebotwórcze

• wymienia strefy roślinne

na Ziemi

• wyjaśnia znaczenie terminu „żyzność gleby”

• wskazuje i nazywa poziomy glebowe na ilustracji przedstawiającej profil glebowy

• podaje przykłady gleb strefowych i astrefowych

• omawia znaczenie gleb w przyrodzie i gospodarce człowieka

• wskazuje strefy roślinne na mapie ogólnogeograficznej świata

• charakteryzuje poziomy glebowe

• charakteryzuje wybrane typy gleb strefowych i astrefowych

• omawia zróżnicowanie stref roślinnych na Ziemi

• porównuje profile glebowe różnych typów gleb

• wykazuje zależności zachodzące między czynnikami glebotwórczymi a typem genetycznym gleby

• wykazuje wpływ klimatu

na zróżnicowanie roślinności i gleb na Ziemi

• uzasadnia potrzebę racjonalnego gospodarowania glebami

• wykazuje związek pomiędzy zróżnicowaniem stref roślinnych na Ziemi a działalnością gospodarczą człowieka

Po lekcjach tego działu uczeń:

• omówi i wskaże położenie Polski na świecie,

• wskaże i odczyta położenie geograficzne skrajnych punktów terytorium Polski,

• wymieni sąsiadów i wskaże granice z nimi,

• wymieni konsekwencje położenia Polski w Europie,

• wskaże na mapie swój region, swoje województwo i powiat (poda ich nazwy),

• wyjaśni znaczenie terminów: terytorium państwa, granica, tranzyt, godło, republika, parlament.

Po lekcjach tego działu uczeń:

• omówi i wskaże położenie Polski w Europie,

• obliczy w stopniach rozciągłość południkową i równoleżnikową terytorium Polski,

• poda długość granic (z sąsiadami) i wykona diagram obrazujący granice,

• omówi możliwości tranzytowe Polski (południkowe i równoleżnikowe),

• wskaże na mapie i poda nazwy sąsiednich powiatów i województw.

Po lekcjach tego działu uczeń:

• wymienia nazwy er geologicznych (we właściwej kolejności),

• lokalizuje w tabeli stratygraficznej orogenezy i zlodowacenia,

• podaje nazwy jednostek tektonicznych Europy,

• wskazuje surowce mineralne tworzące się w paleozoiku – zna genezę węgla kamiennego,

• podaje nazwy zlodowaceń,

• wyjaśnia genezę jezior rynnowych, wzgórz moreny czołowej, wydm śródlądowych,

• charakteryzuje rzeźbę młodoglacjalną i lokalizuje ją na mapie,

• podaje podział genetyczny skał i ilustruje przykładami skał,

• wskazuje miejsca występowania wybranych skał,

• wskazuje na mapie i podaje nazwy najniższego i najwyższego punktu Polski,

• wskazuje na mapie pasy rzeźby i podaje ich nazwy,

• wyjaśni znaczenie terminów: transgresja i regresja morza, orogeneza, kem, jezioro morenowe, pradolina, skała, minerał, pasowość rzeźby terenu, rzeźba młodoglacjalna i staroglacjalna.

Po lekcjach tego działu uczeń:

• poszczególne ery geologiczne dzieli na okresy (zna obydwa podziały kenozoiku),

• omawia transgresje i regresje wód morskich na tle tabeli stratygraficznej,

• na mapie jednostek tektonicznych Europy lokalizuje Polskę,

• wskazuje surowce mineralne, które powstały w mezozoiku i kenozoiku,

• wskazuje zasięgi zlodowaceń,

• wyjaśnia genezę ozów, kemów, jezior morenowych i lessów,

• charakteryzuje rzeźbę staroglacjalną i lokalizuje ją na mapie,

• rozpoznaje okazy skał występujących we własnym regionie,

• omawia zastosowanie wskazanych skał,

• oblicza wysokość względną i bezwzględną terytorium Polski,

• krótko charakteryzuje wskazane pasy rzeźby,

• dzieli pasy rzeźby na krainy geograficzne.

Po lekcjach tego działu uczeń:

• wymienia meteorologiczne i niemeteorologiczne czynniki klimatotwórcze dla Polski,

• stosując rysunek, wyjaśnia genezę bryzy,

• wymienia nazwy elementów klimatu Polski oraz główne cechy klimatu naszego kraju,

• omówi (z uzasadnieniem) zróżnicowanie trwania okresu wegetacyjnego,

• wymienia elementy sieci wodnej kraju,

• lokalizuje Polskę w zlewiskach mórz europejskich,

• wymienia genetyczne typy jezior oraz wody mineralne w Polsce,

• podaje nazwy polskich gleb, dzieląc je na strefowe i astrefowe,

• wskazuje największe obszary erozji gleb (z uzasadnieniem),

• podaje nazwy polskich reliktów,

• wymienia typy polskich lasów i podaje typowe dla nich gatunki drzew,

• wskazuje główne obszary występowania kwaśnych deszczy,

• wyjaśnia znaczenie terminów: klimat przejściowy, cień opadowy, okres wegetacyjny, reżim rzeki, jeziorność, endemit, relikt, bór, grąd, łąka, pastwisko.

Po lekcjach tego działu uczeń:

• wykazuje wpływ czynników meteorologicznych i niemeteorologicznych na klimat Polski,

• stosując rysunek, wyjaśnia genezę wiatru halnego,

• przedstawi zróżnicowanie na terytorium Polski wskazanych elementów klimatu,

• charakteryzuje cechy klimatu Polski,

• uzasadnia przejściowość klimatu Polski,

• wyjaśnia asymetrię dorzeczy polskich rzek,

• wskazuje na mapie przykłady typów jezior,

• omawia rozmieszczenie wód termalnych w Polsce,

• przedstawia rozmieszczenie polskich gleb strefowych i astrefowych,

• wskazuje największe obszary dewastacji gleb (z uzasadnieniem),

• podaje nazwy polskich endemitów,

• krótko charakteryzuje poszczególne typy lasów i określa ich lokalizację,

• uzasadnia wrażliwość na szkodniki lasów monogatunkowych.

Po lekcjach tego działu uczeń:

• podaje aktualną liczbę ludności Polski i swojego województwa (w przybliżeniu),

• na podstawie wykresu liniowego omawia zmiany urodzeń i zgonów,

• oblicza przyrost naturalny Polski i swojego województwa,

• odczytuje z piramidy wieku i płci żądane informacje,

• dzieli społeczeństwo na grupy wiekowe,

• oblicza wskaźnik feminizmu,

• przedstawia rozmieszczenie ludności na terytorium kraju,

• przedstawia zmiany w strukturze zatrudnienia ludności Polski,

• przedstawia zróżnicowanie bezrobocia na terytorium Polski,

• wymienia metody walki z bezrobociem,

• oblicza saldo migracji Polski,

• omawia migracje wewnętrzne Polaków,

• oblicza wskaźnik urbanizacji,

• opisuje tworzenie się aglomeracji monocentrycznej – daje przykłady,

• wyjaśnia znaczenie terminów: ruch naturalny, przyrost naturalny, piramida wieku i płci, współczynnik feminizacji i maskulinizacji, przeciętna długość życia.

Po lekcjach tego działu uczeń:

• omówi zmiany liczby ludności po 1939 r. (z uzasadnieniem),

• interpretuje (na podstawie wykresu) wahania przyrostu naturalnego,

• oblicza wskaźnik przyrostu naturalnego Polski i swojego województwa,

• interpretuje piramidę wieku i płci,

• uzasadnia zmiany struktury wiekowej społeczeństwa,

• oblicza wskaźnik maskulinizmu,

• uzasadnia różnice rozmieszczenia ludności na terytorium kraju,

• uzasadnia zmiany struktury zatrudnienia ludności Polski,

• uzasadnia zróżnicowanie bezrobocia na terytorium Polski,

• wyjaśnia, dlaczego zasiłek dla bezrobotnych nie jest formą walki z bezrobociem,

• oblicza przyrost rzeczywisty Polski,

• omawia migracje zewnętrzne Polaków,

• opisuje tworzenie się aglomeracji policentrycznej – daje przykłady,

• przedstawia problemy związane z urbanizacją,

• wyjaśnia znaczenie terminów: gęstość zaludnienia, migracja, saldo migracji, repatriacja, Polonia, wskaźnik urbanizacji, aglomeracja monocentryczna i policentryczna.

Po lekcjach tego działu uczeń:

• wymienia przyrodnicze oraz pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa,

• wskazuje obszary korzystne do rozwoju rolnictwa,

• wymienia formy użytkowania ziemi i omawia strukturę użytkowania ziemi w Polsce,

• wyjaśnia wpływ polityki rolnej na rolnictwo,

• przedstawia rozmieszczenie upraw pszenicy, ziemniaków, buraków cukrowych, warzyw i owoców,

• omawia zróżnicowanie chowu bydła, świń, koni, owiec,

• wyjaśnia znaczenie terminów: rolnictwo, czynniki rozwoju rolnictwa, gospodarka towarowa i naturalna, grunty orne, użytki rolne, chów, hodowla, pogłowie,

• wydziela grupy surowców mineralnych,

• wymienia i wskazuje obszary występowania surowców mineralnych w Polsce,

• wymienia typy elektrowni,

• omawia produkcję energii z surowców odnawialnych,

• przedstawi rozwój polskiego przemysłu w XX i XXI w.,

• charakteryzuje rozwój przemysłu elektromaszynowego w Polsce,

• wskazuje zmiany zachodzące współcześnie w polskim przemyśle,

• wyjaśnia znaczenie terminów: przemysł, kopalnia odkrywkowa i głębinowa, odnawialne i nieodnawialne źródła energii, energia geotermalna, stal, przemysł wysokich technologii, park technologiczny.

Po lekcjach tego działu uczeń:

• interpretuje wskazane przyrodnicze oraz pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa,

• wskazuje krainy geograficzne o najlepszych warunkach rozwoju rolnictwa,

• omawia strukturę wielkości i własności gospodarstw rolnych,

• wyjaśnia wpływ członkostwa w UE na rolnictwo,

• uzasadnia zróżnicowanie produkcji na terytorium Polski: pszenicy, ziemniaków, buraków cukrowych, warzyw i owoców,

• uzasadnia zróżnicowanie pogłowia bydła, świń, koni, owiec,

• przypisuje surowce mineralne do grup,

• wymienia i wskazuje miejsca wydobycia surowców mineralnych w Polsce,

• ilustruje przykładami lokalizacje typów elektrowni,

• omawia produkcję energii z surowców nieodnawialnych,

• przedstawi rozwój przemysłu polskiego w XIX w.,

• charakteryzuje rozwój wskazanych gałęzi polskiego przemysłu przetwórczego,

• uzasadnia współczesne zmiany polskiego przemysłu.

Po lekcjach tego działu uczeń:

• wymienia części składowe usług,

• omawia rolę usług w gospodarce narodowej,

• przedstawia zróżnicowanie gęstości sieci transportu lądowego,

• charakteryzuje transport wodny śródlądowy i transport lotniczy,

• wymienia rodzaje turystyki,

• wskazuje najważniejsze regiony turystyczne Polski,

• wskazuje w swoim (lub sąsiednim) województwie obiekt z Listy Światowego Dziedzictwa,

• wyjaśnia degradację poszczególnych elementów środowiska przez wskazane gałęzie gospodarki narodowej,

• wymienia prawne formy ochrony przyrody, podając ich przykłady,

• wskazuje obszary chronione we własnym województwie,

• wyjaśnia znaczenie terminów: usługi, PKB, import, eksport, komunikacja, transport, łączność, turystyka, infrastruktura turystyczna, walory krajobrazu, Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO, park narodowy, rezerwat przyrody, park krajobrazowy, pomnik przyrody.

Po lekcjach tego działu uczeń:

• charakteryzuje ogólnie handel, oświatę, służbę zdrowia,

• wykazuje wpływ usług na PKB,

• omawia zróżnicowanie jakości sieci transportu lądowego,

• charakteryzuje żeglugę morską i transport przemysłowy,

• omawia walory przyrodnicze i antropogeniczne terenu turystycznego,

• wskazuje rozmieszczenie wszystkich (13) obiektów polskich z Listy Światowego Dziedzictwa,

• charakteryzuje wybrane obiekty z Listy Światowego Dziedzictwa,

• wykazuje wpływ działalności człowieka na środowisko,

• wyjaśni zasadę zrównoważonego rozwoju,

• wskazuje i podaje nazwy parków narodowych,

• przedstawia rozmieszczenie parków narodowych w pasach krajobrazowych.

Po lekcjach tego działu uczeń:

• lokalizuje regiony na mapie fizycznej i administracyjnej Polski,

• wskazuje dominujące cechy środowiska wskazanego regionu geograficznego,

• wskazuje dominujące cechy gospodarki wskazanego regionu geograficznego,

• wskazuje turystyczne walory przyrodnicze regionu geograficznego, charakteryzuje wybrane walory,

• wyjaśnia znaczenie terminów: połoniny, płaszczowiny, góry zrębowe, restrukturyzacja, gołoborze, wąwóz, szum (szypot), kuesta, wcios, monoklina, stepowienie, arboretum, bród, kępa, klif, wydma ruchoma.

Po lekcjach tego działu uczeń:

• charakteryzuje we wskazanych regionach geograficznych określone elementy środowiska (budowa geologiczna),

• określi dominantę środowiska wskazanego regionu geograficznego,

• charakteryzuje działalność gospodarczą człowieka we wskazanym regionie geograficznym,

• określa dominantę gospodarczą wskazanego regionu geograficznego,

• wskazuje kulturowe walory turystyczne regionu geograficznego, charakteryzuje wybrane walory,

• porównuje regiony geograficzne ze sobą (zarówno środowisko, jak i gospodarkę).