PSO/WYMAGANIA GIMNAZJUM

Średnia ważona

1,74 i poniżej

Bardzo dobry

Forma aktywności

Waga

Uwagi

Zadanie

1

Aktywność

1

Odpowiedź ustna

2

Projekt edukacyjny

2

Kartkówka

3

Sprawdzian/praca klasowa

5

Kategoria ocen poprawianych (z wagą 2)

Dział I – Powitanie biologii

1. Historia i współczesność biologii

• wymienia nazwy dziedzin biologii,
• podaje zakres badań pięciu dziedzin biologii.

• wskazuje ważne etapy w rozwoju biologii jako nauki.

• określa znaczenie najnowszych odkryć biologii i medycyny dla ludzkości.

• wskazuje zadania stojące przed biologią u progu XXI wieku.

2. Źródła wiedzy biologicznej

• określa podstawowe zasady prowadzenia doświadczeń,
• wskazuje kolejne etapy doświadczenia potwierdzającego np., że roślinom do życia jest niezbędne światło.

• wskazuje etapy planowania doświadczeń zgodnie z zasadami,
• proponuje proste doświadczenie sprawdzające podaną przez siebie hipotezę.

• podaje znaczenie podstawowych pojęć związanych z tworzeniem wiedzy biologicznej: problem badawczy, hipoteza, próba kontrolna, próba doświadczalna.

• opisuje, na samodzielnie wybranych przykładach, etapy planowania i prowadzenia doświadczeń.

3. Obserwacje organizmów

• nazywa obiekty, które mogą być przedmiotem obserwacji,
• wskazuje przyrządy umożliwiające obserwację wybranych obiektów przyrodniczych.

• określa kolejne czynności podczas obserwacji z użyciem lupy, mikroskopu, binokularu.

• przedstawia zasady przygotowywania preparatu mikroskopowego.

• opisuje sposoby barwienia preparatów mikroskopowych.

4. Klasyfikacja organizmów

• wymienia charakterystyczne cechy danego gatunku.

• wyjaśnia znaczenie klasyfikacji.

• uzasadnia konieczność tworzenia naukowych nazw gatunkowych.

• prezentuje dokonania Karola Linneusza i Karola Darwina.

5. Oznaczanie organizmów

• rozpoznaje, za pomocą kluczy i atlasów, pięć organizmów roślinnych i pięć zwierzęcych.

• podaje charakterystyczne cechy organizmów zaliczanych do jednego rodzaju, np. koniczyna, dąb lub pies. 

• podaje zasady korzystania z atlasów i kluczy podczas oznaczania organizmów.

• określa znaczenie rozpoznawania i oznaczania organizmów.

6. Budowa komórek

• wyjaśnia, czym jest komórka,
• podaje przykłady komórek budujących organizmy.

• rozpoznaje na rysunkach i schematach oraz nazywa podstawowe organelle.

• podaje funkcje podstawowych organelli.

• wskazuje, na samodzielnie wykonanym rysunku, podstawowe organelle.

7. Pięć królestw organizmów

• wymienia nazwy królestw organizmów.

• podaje charakterystyczne cechy organizmów zaliczanych do poszczególnych królestw.

• wskazuje drogi rozwoju ewolucyjnego królestw organizmów.

• uzasadnia, że podział organizmów na królestwa jest przyjętą w danej chwili umową, która może ulegać zmianom.

8. Czynności życiowe organizmów

• wymienia czynności życiowe organizmów,
• wskazuje, że organizmy są zbudowane z komórek.

• definiuje odżywianie się, oddychanie i wydalanie,
• wymienia czynności życiowe organizmów i wskazuje ich przebieg jako cechę życia.

• określa, na czym polega pobudliwość,
• uzasadnia sześcioma argumentami, że dany organizm jest żywy.

• wykazuje, że organizmy ewoluują.

• Dział II – Funkcjonowanie organizmów

 9. Sposoby odżywiania się organizmów

• określa, czym jest odżywianie się,
• nazywa sposób odżywiania się wybranych przez siebie organizmów.

• wykazuje różnice między odżywianiem się samożywnym i cudzożywnym.

• opisuje przebieg procesu fotosyntezy.

• opisuje różnorodność sposobów odżywiania się wśród organizmów cudzożywnych, z podaniem odpowiednich przykładów.

10. Sposoby oddychania organizmów

• określa, czym jest oddychanie,
• nazywa sposób oddychania wybranych przez siebie organizmów.

• wskazuje przykłady organizmów oddychających w różny sposób,
• podaje przykłady wykorzystania energii w organizmie.

• wykazuje różnice w wymianie gazowej roślin i zwierząt.

• porównuje oddychanie tlenowe i beztlenowe.

11. Sposoby rozmnażania się organizmów

• określa, czym jest rozmnażanie się,
• nazywa sposób rozmnażania się wybranych przez siebie organizmów.

• podaje przykłady rozmnażania się płciowego i bezpłciowego organizmów.

• uzasadnia, że rozmnażanie płciowe daje większą możliwość zmienności organiz­mów niż rozmnażanie bezpłciowe.

• wyjaśnia wpływ rozmnażania płciowego na ewolucję organizmów.

• Dział III – Od wirusów do glonów

12. Wirusy i priony

• wskazuje, że wirusy nie mają budowy komórkowej,
• wymienia choroby człowieka wywoływane przez wirusy.

• wymienia charakterystyczne cechy wirusów.

• uzasadnia nieskuteczność leczenia chorób wirusowych antybiotykami.

• podaje charakterystykę chorób prionowych.

13. Bakterie

• wskazuje środowiska życia bakterii.

• określa rolę bakterii w przyrodzie i życiu człowieka.

• opisuje czynności życiowe bakterii.

• uzasadnia ważną rolę bakterii jako destruentów.

14. Protisty

• wymienia główne grupy organizmów zaliczanych do królestwa protistów,
• rozpoznaje na ilustracjach i podaje nazwy przedstawicieli głównych grup protistów.

• wskazuje na schemacie i nazywa organelle,
• opisuje funkcje wybranych organelli,
• wymienia nazwy protistów chorobotwórczych.

• opisuje cechy budowy organizmów, na podstawie których zostały one zaliczone do poszczególnych grup królestwa protistów,
• wyjaśnia, co to są organelle.

• charakteryzuje protisty chorobotwórcze.

15. Grzyby i porosty

• wymienia charakterystyczne cechy grzybów,
• określa, czym jest porost.

• wskazuje zastosowanie skali porostowej do oceny stopnia skażenia środowiska.

• opisuje czynności życiowe grzybów.

• uzasadnia możliwość wykorzystania skali porostowej do określenia stopnia skażenia środowiska.

16. Rola grzybów w przyrodzie

• wymienia organizmy zaliczane
  do destruentów,
• podaje, przy użyciu atlasów i kluczy, przykłady grzybów jadalnych, trujących i niejadalnych.

• podaje sposoby odżywiania się grzybów,
• wskazuje rolę destruentów w przyrodzie.

• opisuje rolę grzybów w rozkładzie materii organicznej,
• charakteryzuje grzyby jako pasożyty.

• nazywa różne formy współżycia grzybów z innymi organizmami i podaje odpowiednie przykłady.

17. Glony

• wymienia nazwy królestw, do których są zaliczane glony,
• podaje znaczenie glonów w przyrodzie i życiu człowieka.

• wskazuje różnice między glonem jednokomórkowym, kolonijnym i wielokomórkowym, podaje odpowiednie przykłady organizmów.

• opisuje czynności życiowe glonów.

• uzasadnia przynależność glonów do różnych królestw.

• Dział IV – Świat roślin

18. Najstarsze rośliny lądowe

• podaje przykłady roślin zarodnikowych,
• określa znaczenie roślin zarodnikowych w przyrodzie.

• wykazuje zależność rozmnażania płciowego roślin zarodnikowych od obecności wody.

• opisuje charakterystyczne cechy roślin zarodnikowych.

• przedstawia rozmnażanie się roślin zarodnikowych,
• wskazuje cechy różniące mszaki, paprocie, skrzypy i widłaki.

19. Rośliny nagozalążkowe

• na wybranym okazie rośliny nagonasiennej rozpoznaje podstawowe organy,
• rozpoznaje i nazywa pospolite rośliny nagozalążkowe.

• opisuje cykl życiowy nagozalążkowych,
• wskazuje na mapie świata rozmieszczenie roślin nagozalążkowych.

• przedstawia zmiany zachodzące w kwiecie roślin nagozalążkowych po zapłodnieniu,
• opisuje rolę nagozalążkowych w gospodarce i życiu codziennym.

• opisuje rozmnażanie płciowe roślin nagozalążkowych ze szczególnym podkreśleniem uniezależnienia zapłodnienia od obecności wody w środowisku,
• wskazuje na moment tworzenia się tkanki zapasowej w zalążkach i wskazuje na konsekwencje tego zjawiska.

20. Rośliny okrytozalążkowe. Cykl życiowy

• wskazuje części kwiatu rośliny okrytozalążkowej,
• rozpoznaje i nazywa pospolite rośliny okrytozalążkowe za pomocą atlasów i kluczy,
• wskazuje na podstawowe różnice w budowie kwiatów owado- i wiatropylnych.

• określa rolę kwiatu w rozmnażaniu roślin okrytozalążkowych;
• wyjaśnia pojęcia i opisuje ich znaczenie: słupek, zalążnia, zalążek, woreczek pyłkowy, ziarno pyłku, łagiewka pyłkowa, zarodek, nasienie, owocnia, owoc.

• opisuje budowę kwiatu i wskazuje rolę poszczególnych części w zapyleniu,
• wskazuje etapy powstawania owoców po zapłodnieniu.

• przedstawia i objaśnia schemat rozmnażania się roślin okrytozalążkowych.

21. Rośliny okrytozalążkowe. Owoce i nasiona

• opisuje rolę nasion w rozprzestrzenianiu się roślin nasiennych.

• opisuje proces kiełkowania nasion i wymienia czynniki kiełkowania,
• przedstawia bezpłciowe sposoby rozmnażania się roślin.

• opisuje budowę owocu i nasienia rośliny dwuliściennej,
• charakteryzuje budowę ziarniaków.

• opisuje związek budowy owoców ze sposobem rozsiewania się nasion.

22. Różnorodność i znaczenie
roślin okrytozalążkowych

• opisuje główne podobieństwa i różnice między roślinami zarodnikowymi a nasiennymi.

• wskazuje podobieństwa i różnice między roślinami nago- i okrytonasiennymi.

• wskazuje cechy, które pozwoliły roślinom okrytozalążkowym zdominować współczesną florę świata.

• określa i objaśnia kierunki rozwoju roślin okrytozalążkowych.

23. Budowa wewnętrzna roślin

• wymienia rodzaje tkanek roślinnych,
• rozpoznaje na ilustracjach tkanki roślinne.

• podaje podstawowe funkcje poszczególnych tkanek roślinnych.

• wskazuje rodzaje tkanek na schemacie organów rośliny.

• wykazuje związek budowy tkanki z pełnioną funkcją.

24. Organy roślin – związek ich budowy i funkcji. Liść

• wymienia funkcje liści.

• na podstawie samodzielnie wykonanego rysunku nazywa części liścia.

• opisuje budowę tkankową liścia,
• wskazuje na związek zewnętrznej i wewnętrznej budowy liścia z przystosowaniem do fotosyntezy.

• wyjaśnia zależność między parowaniem a pobieraniem wody przez roślinę,
• opisuje różne przekształcenia liści i pełnione przez nie funkcje.

25. Organy roślin – związek ich budowy i funkcji. Korzeń

• opisuje podstawowe funkcje korzeni,
• rozpoznaje u okazów naturalnych lub na rycinach rodzaje systemów korzeniowych.

• opisuje dodatkowe funkcje pełnione przez korzeń.

• opisuje budowę zewnętrzną korzenia,
• opisuje procesy przebiegające w różnych strefach korzenia.

• wyjaśnia, na czym polega osmoza i jaka jest rola tego zjawiska w pobieraniu przez korzeń wody i soli mineralnych,
• wyjaśnia, na czym polega współpraca korzeni z bakteriami azotowymi i grzybami.

26. Organy roślin – związek ich budowy i funkcji. Łodyga

• opisuje budowę zewnętrzną pędu,
• charakteryzuje podstawowe funkcje pełnione przez łodygę,
• wskazuje i nazywa organy rośliny na okazach naturalnych i rycinach.

• opisuje podstawowe i dodatkowe funkcje pełnione przez łodygę.

• opisuje różne przekształcenia łodyg i omawia ich rolę.

• opisuje związek budowy wewnętrznej i zewnętrznej pędu i korzenia w krążeniu substancji odżywczych, soli mineralnych i wody w roślinie.

WYMAGANIA EDUKACYJNE  kl. I/II

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca 

Dział III. - III.4. Królestwo roślin

wymienia główne cechy roślin  określa podstawowe czynności życiowe roślin  identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela roślin na podstawie charakterystycznych cech tej grupy  określa znaczenie glonów w przyrodzie i życiu człowieka   rozpoznaje rośliny zarodnikowe i nasienne  określa środowisko życia mszaków i paprotników  podaje przykłady mchów i paprotników  przedstawia znaczenie mchów i paprotników w środowisku i życiu człowieka   wymienia charakterystyczne cechy roślin nasiennych  identyfikuje organy roślin nasiennych  określa podstawowe funkcje organów roślin   planuje obserwację rozwoju i budowy rośliny, np. fasoli   rozróżnia podstawowe systemy  korzeniowe u naturalnych okazów roślin  wymienia główne funkcje korzenia   identyfikuje korzeń np. na schemacie, rysunku, fotografii lub na podstawie opisu   wymienia podstawowe funkcje łodygi   identyfikuje pęd np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu  określa podstawowe funkcje liścia przedstawia budowę zewnętrzną liścia rozróżnia niektóre gatunki polskich drzew na podstawie liści   identyfikuje liść np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu  identyfikuje kwiat i jego elementy na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu  określa, na czym polega wiatropylność i owadopylność  wykazuje, że słupek i pręciki są strukturami kwiatu służącymi do rozmnażania płciowego  wyjaśnia, na czym polegają procesy zapylenia i zapłodnienia   opisuje budowę nasienia  określa warunki niezbędne do kiełkowania   wyróżnia rośliny nagonasienne i okrytonasienne  podaje przykłady roślin nagonasiennych i okrytonasiennych   określa znaczenie roślin nasiennych w życiu człowieka

wyróżnia plechowce i organowce  podaje przykłady roślin zarodnikowych i nasiennych  podaje przykłady glonów występujących w różnych środowiskach  identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela glonów na podstawie charakterystycznych cech tej grupy  wymienia charakterystyczne cechy mchów i paprotników  identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela mchów lub paprotników na podstawie charakterystycznych cech danej grupy   podaje przykłady form życiowych roślin nasiennych   wymienia tkanki budujące organy roślinne i ich podstawowe funkcje  różnicuje rośliny na nagonasienne i okrytonasienne   rozpoznaje okazy roślin nagonasiennych i okrytonasiennych  przedstawia wyniki samodzielnej obserwacji dotyczącej rozwoju i budowy korzenia  formułuje wnioski na podstawie obserwacji  rozpoznaje strefy korzenia i określa ich funkcje  wyjaśnia, co stanowi pęd rośliny podaje przykłady roślin o pędach nadziemnych i podziemnych oraz o pędach zdrewniałych i niezdrewniałych   odróżnia łodygę zielną od zdrewniałej   wyróżnia cechy liścia przystosowujące go do fotosyntezy  rozpoznaje liście pojedyncze i złożone  uzasadnia, że igły roślin nagonasiennych są liśćmi  określa rolę elementów budowy kwiatu w rozmnażaniu płciowym   wyjaśnia rolę łagiewki pyłkowej w zapłodnieniu   opisuje budowę kwiatu  wymienia główne etapy rozwoju rośliny  wyjaśnia przebieg kiełkowania nasienia  rozpoznaje podstawowe rodzaje owoców (suche, mięsiste)  podaje przykłady roślin rozsiewanych przez wiatr i zwierzęta   przedstawia wyniki doświadczenia sprawdzającego wpływ wybranego czynnika na proces kiełkowania nasion  określa różnice między nasionami roślin nagonasiennych i okrytonasiennych  uzasadnia istotną rolę roślin w przyrodzie  rozpoznaje najpospolitsze gatunki roślin nagonasiennych (po igłach i szyszkach) oraz okrytonasiennych  (po liściach i owocach) 

opisuje odżywianie i oddychanie u roślin  wyodrębnia rośliny zarodnikowe i nasienne na podstawie przyjętego kryterium klasyfikacji  wyróżnia cechy plechowców i organowców  uzasadnia przynależność mchów i paprotników do roślin zarodnikowych  opisuje budowę mchu i paproci  wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do mchów, widłaków, skrzypów, paproci  wyjaśnia rolę paprotników kopalnych w powstawaniu węgla  porównuje budowę i funkcje tkanek roślinnych  określa związek między budową i funkcją tkanek  wykazuje przystosowania korzenia do utrzymania rośliny w podłożu oraz wchłaniania i transportu wody  wykazuje różnice między systemem palowym i wiązkowym  opisuje budowę i funkcje łodygi ilustruje przykładami różnorodność form i funkcji łodyg  wyjaśnia, co to jest transpiracja, wykazując przystosowania liścia do przeprowadzania tego procesu  podaje przykłady modyfikacji liści związanych z funkcją  ilustruje przykładami różnorodność kształtów liści  wyjaśnia budowę i funkcjonowanie aparatu szparkowego  podaje przykłady zróżnicowania budowy kwiatów  rozróżnia rośliny wiatropylne i owadopylne  wyróżnia typy kwiatostanów u różnych roślin  samodzielnie przeprowadza obserwację makroskopową  uzasadnia, że nasienie jest organem przetrwalnym rośliny  określa, z których części słupka powstają elementy owocu  podaje przystosowania owoców do rozsiewania przez wiatr i zwierzęta  wykazuje różnice między kwiatami i liśćmi roślin nagonasiennych i okrytonasiennych

wyjaśnia biologiczne znaczenie fotosyntezy i oddychania dla roślin  opisuje transport substancji w roślinie  wymienia charakterystyczne cechy budowy zielenic, brunatnic i krasnorostów  wykazuje, że glony żyjące na różnych głębokościach mają różne barwniki  porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych  porównuje cechy morfologiczne mchów, widłaków, skrzypów, paproci  charakteryzuje skrzypy i widłaki  wyjaśnia konieczność ochrony paprotników  wykazuje związek między występowaniem roślin na lądzie a obecnością zróżnicowanych tkanek  wymienia cechy adaptacyjne tkanek roślinnych (twórczej, okrywającej, miękiszowej, wzmacniającej,przewo dzącej)  określa przystosowania roślin do życia na lądzie  ilustruje przykładami różnorodność form i funkcji korzeni  wykazuje związek między budową a funkcją pełnioną przez poszczególne strefy korzenia  wykazuje różnorodność przystosowań budowy korzenia do dodatkowo pełnionych funkcji (innych niż główne)  określa modyfikacje pędu w zależności od pełnionej funkcji  uzasadnia przyczynę zahamowania wzrostu rośliny po obcięciu wierzchołka pędu   lokalizuje tkanki (twórczą, okrywającą, miękiszową, wzmacniającą, przewodzącą) w łodydze  wykazuje związek między budową a funkcjami tkanek budujących liść  określa różnorodność przystosowań liści do pełnienia innych funkcji (igła roślin iglastych, ciernie, liście spichrzowe, wąsy czepne, liście pułapkowe)  uzasadnia współdziałanie liści, korzeni i łodyg w funkcjonowaniu rośliny  określa zalety wytworzenia kwiatostanów   wykazuje rolę łagiewki pyłkowej w procesie zapłodnienia  planuje doświadczenie wykazujące wpływ warunków środowiska na kiełkowanie nasion  wykazuje obecność różnorodnych materiałów zapasowych w nasionach roślin  wykazuje znaczenie wegetatywnego rozmnażania się roślin

analizuje wyniki doświadczenia sprawdzającego wpływ wybranego czynnika na proces kiełkowania nasion  określa skutki nadmiernej eksploatacji zasobów roślinnych 

wyjaśnia biologiczne znaczenie fotosyntezy i oddychania dla roślin  opisuje transport substancji w roślinie  wymienia charakterystyczne cechy budowy zielenic, brunatnic i krasnorostów  wykazuje, że glony żyjące na różnych głębokościach mają różne barwniki  porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych  porównuje cechy morfologiczne mchów, widłaków, skrzypów, paproci  charakteryzuje skrzypy i widłaki  wyjaśnia konieczność ochrony paprotników  wykazuje związek między występowaniem roślin na lądzie a obecnością zróżnicowanych tkanek  wymienia cechy adaptacyjne tkanek roślinnych (twórczej, okrywającej, miękiszowej, wzmacniającej,przewo dzącej)  określa przystosowania roślin do życia na lądzie  ilustruje przykładami różnorodność form i funkcji korzeni  wykazuje związek między budową a funkcją pełnioną przez poszczególne strefy korzenia  wykazuje różnorodność przystosowań budowy korzenia do dodatkowo pełnionych funkcji (innych niż główne)  określa modyfikacje pędu w zależności od pełnionej funkcji  uzasadnia przyczynę zahamowania wzrostu rośliny po obcięciu wierzchołka pędu   lokalizuje tkanki (twórczą, okrywającą, miękiszową, wzmacniającą, przewodzącą) w łodydze  wykazuje związek między budową a funkcjami tkanek budujących liść  określa różnorodność przystosowań liści do pełnienia innych funkcji (igła roślin iglastych, ciernie, liście spichrzowe, wąsy czepne, liście pułapkowe)  uzasadnia współdziałanie liści, korzeni i łodyg w funkcjonowaniu rośliny  określa zalety wytworzenia kwiatostanów   wykazuje rolę łagiewki pyłkowej w procesie zapłodnienia  planuje doświadczenie wykazujące wpływ warunków środowiska na kiełkowanie nasion  wykazuje obecność różnorodnych materiałów zapasowych w nasionach roślin  wykazuje znaczenie wegetatywnego rozmnażania się roślin

analizuje wyniki doświadczenia sprawdzającego wpływ wybranego czynnika na proces kiełkowania nasion  określa skutki nadmiernej eksploatacji zasobów roślinnych  

Dział IV. ZWIĄZKI CHEMICZNE W ŻYCIU ORGANIZMÓW

IV.1. Chemiczne podstawy życia

wymienia podstawowe pierwiastki życia  określa biologiczną rolę wody w życiu organizmów  wymienia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w organizmach

wykazuje kluczową rolę węgla jako pierwiastka biogennego  dokumentuje wyniki przeprowadzonego -doświadczenia wykazującego rolę wody w życiu rośliny  wymienia pierwiastki wchodzące w skład związków chemicznych występujących w organizmach  określa rolę białek, tłuszczów, cukrów i kwasów nukleinowych w organizmach 

określa biologiczną rolę pierwiastków biogennych  formułuje wnioski na podstawie doświadczenia  określa podstawowe jednostki składowe białek, tłuszczów, cukrów i kwasów nukleinowych 

planuje doświadczenie, zgodnie z metodologią badawczą, wykazujące rolę wody w życiu rośliny   uzasadnia kluczową rolę enzymów w regulacji przebiegu reakcji chemicznych w komórce -organizmu

planuje doświadczenie, zgodnie z metodologią badawczą, wykazujące rolę wody w życiu rośliny   uzasadnia kluczową rolę enzymów w regulacji przebiegu reakcji chemicznych w komórce -organizmu

IV.2. Składniki pokarmów człowieka

wymienia podstawowe składniki pokarmów: białka, cukry, tłuszcze, witaminy, sole mineralne  określa trzy główne funkcje składników pokarmowych  wymienia pokarmy bogate w białka, cukry i tłuszcze  przeprowadza doświadczenie, w którym sprawdza obecność skrobi w różnych produktach spożywczych  wyjaśnia główną rolę

witamin i soli mineralnych  uzasadnia konieczność systematycznego spożywania warzyw i owoców  przedstawia znaczenie wody jako ważnego uzupełnienia pokarmów

określa rolę białek, tłuszczów, cukrów i kwasów nukleinowych w organizmach  wyjaśnia znaczenie składników pokarmowych dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu człowieka   wnioskuje o obecności skrobi w produktach spożywczych na podstawie wyników przeprowadzonego doświadczenia  podaje przykłady

pokarmów bogatych w błonnik   wymienia pokarmy bogate w witaminy A, C, B6, B12, D, kwas foliowy, a także w magnez, żelazo, wapń  przedstawia skutki niedoboru w organizmie witamin i soli mineralnych

określa źródła aminokwasów egzogennych i ich rolę  ocenia zdrowotne znaczenie błonnika  uzasadnia, że należy ograniczać spożywanie pokarmów bogatych w tłuszcze zwierzęce  analizuje pokarmy pod względem zawartości poszczególnych witamin i soli mineralnych

analizuje pokarmy pod względem zawartości poszczególnych składników pokarmowych  uzasadnia stwierdzenie, że białka zwierzęce są pełnowartościowe  planuje doświadczenie wykazujące obecność skrobi w różnych produktach spożywczych  określa rolę w organizmie, skutki niedoboru oraz źródła wybranych składników mineralnych (wapnia,

żelaza i magnezu)  uzasadnia, że najskuteczniejsze działanie mają witaminy i sole mineralne zawarte w pokarmach, a nie w tabletkach

analizuje pokarmy pod względem zawartości poszczególnych składników pokarmowych  uzasadnia stwierdzenie, że białka zwierzęce są pełnowartościowe  planuje doświadczenie wykazujące obecność skrobi w różnych produktach spożywczych  określa rolę w organizmie, skutki niedoboru oraz źródła wybranych składników mineralnych (wapnia,

żelaza i magnezu)  uzasadnia, że najskuteczniejsze działanie mają witaminy i sole mineralne zawarte w pokarmach, a nie w tabletkach 

Dział V. BUDOWA I FUNKCJONOWANIE ORGANIZMU CZŁOWIEKA

V.1. Organizm człowieka

wymienia narządy wchodzące w skład różnych układów  opisuje (ogólnie) budowę i funkcje poszczególnych układów  wymienia tkanki w organizmie człowieka

opisuje hierarchiczną budowę organizmów na wybranym układzie narządów   lokalizuje tkanki w organizmie człowieka

określa zależność między budową a funkcją układów narządów  określa podstawowe cechy i funkcje tkanki nabłonkowej, mięśniowej, nerwowej, tłuszczowej, chrzęstnej, kostnej  i krwi

rozpoznaje poszczególne tkanki na schemacie lub na podstawie opisu  uzasadnia konieczność współdziałania narządów i układów narządów we właściwym funkcjonowaniu organizmu

rozpoznaje poszczególne tkanki na schemacie lub na podstawie opisu  uzasadnia konieczność współdziałania narządów i układów narządów we właściwym funkcjonowaniu organizmu

V.2. Układ pokarmowy

określa rolę układu pokarmowego  wyjaśnia budowę zębów i ich rolę  wyjaśnia przyczyny powstawania próchnicy zębów   uzasadnia potrzebę zachowania higieny jamy ustnej oraz okresowego wykonywania przeglądu stomatologicznego  wyjaśnia, na czym polega trawienie

określa miejsce wchłaniania produktów trawienia   wyjaśnia, dlaczego potrzeby pokarmowe ludzi się różnią

określa zawartość poszczególnych składników pokarmowych w wybranych produktach spożywczych na podstawie analizy treści etykiet  wyjaśnia, co to jest dieta  wymienia zasady właściwego odżywiania się  oblicza indeks swojej masy ciała  określa przyczyny oraz skutki otyłości i niedowagi

rozróżnia i wskazuje na schematycznym rysunku lub modelu narządy układu pokarmowego  wyjaśnia rolę jamy ustnej, żołądka, dwunastnicy, jelita cienkiego i jelita grubego  przedstawia miejsce i produkty trawienia białek, węglowodanów i tłuszczów  wskazuje na schematycznym rysunku lub modelu miejsce wchłaniania produktów trawienia

stwierdza doświadczalnie trawienie skrobi w jamie ustnej  określa zawartość dodatków do żywności w wybranych produktach spożywczych na podstawie analizy treści etykiet  uzasadnia potrzebę czytania informacji na etykietach produktów spożywczych  uzasadnia, dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną pod względem składników pokarmowych  właściwie interpretuje BMI  określa korzyści wynikające z prawidłowego odżywiania się

wyjaśnia, na czym polega trawienie pokarmów  lokalizuje narządy układu pokarmowego na modelu lub schemacie  wyjaśnia rolę ślinianek, trzustki i wątroby w procesie trawienia  uzasadnia, że potrzeby pokarmowe ludzi zależą od wieku, stanu zdrowia, trybu życia, aktywności fizycznej

wykazuje wpływ na nasze zdrowie sposobu przechowywania i przygotowania żywności  oblicza wartość kaloryczną posiłku  porównuje swój sposób odżywiania się z właściwymi zasadami  analizuje konsekwencje niewłaściwego odżywiania się

przedstawia związek budowy poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego z pełnioną przez nie funkcją  określa warunki, w jakich przebiega trawienie  uzasadnia rolę enzymów trawiennych w procesie rozkładu pokarmów  wykazuje związek budowy poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego z pełnioną przez nie funkcją

wymienia wady i zalety dodatków do żywności  ocenia reklamy żywności  wyjaśnia wady i zalety diety wegetariańskiej

analizuje swój jadłospis w odniesieniu do zasad właściwego odżywiania się

przedstawia związek budowy poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego z pełnioną przez nie funkcją  określa warunki, w jakich przebiega trawienie  uzasadnia rolę enzymów trawiennych w procesie rozkładu pokarmów  wykazuje związek budowy poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego z pełnioną przez nie funkcją

wymienia wady i zalety dodatków do żywności  ocenia reklamy żywności  wyjaśnia wady i zalety diety wegetariańskiej

analizuje swój jadłospis w odniesieniu do zasad właściwego odżywiania się

V.3. Układ krążenia i odpornościowy

wymienia główne składniki krwi  określa funkcję składników krwi  wymienia narządy układu krwionośnego  określa główne funkcje układu krwionośnego  opisuje budowę serca  wymienia czynniki wpływające na pracę serca  wykonuje pomiar tętna i ciśnienia krwi  wymienia przyczyny chorób serca i układu krążenia  wyjaśnia przyczyny nadciśnienia  wyróżnia układ limfatyczny jako część układu krążenia  wymienia narządy układu limfatycznego  określa rolę płynu tkankowego w rozprowadzaniu substancji po organizmie  definiuje pojęcia: odporność organizmu, antygen, przeciwciało  wymienia czynniki

wywołujące reakcje odpornościowe organizmu

rozróżnia drogi wnikania czynników chorobotwórczych do organizmu  podaje przykłady narządów, które można przeszczepiać   podaje przykłady zastosowania wiedzy o odporności w życiu człowieka

prowadzi obserwację mikroskopową preparatu trwałego krwi  uzasadnia znaczenie krwiodawstwa  przedstawia krążenie krwi w obiegu płucnym (małym) i ustrojowym (dużym)  przeprowadza obserwacje mikroskopowe tętnicy i żyły  wyjaśnia, jak pracuje serce  wymienia badania wykonywane w diagnostyce chorób serca  porównuje tętno (lub ciśnienie krwi) w czasie spoczynku i wysiłku fizycznego  określa wpływ różnych czynników na pracę serca i układu krwionośnego  przedstawia znaczenie aktywności fizycznej i prawidłowej diety dla właściwego funkcjonowania układu krwionośnego

rozpoznaje narządy układu limfatycznego na schemacie lub na podstawie opisu  określa główne funkcje układu limfatycznego

określa różne reakcje organizmu na obecność czynników chorobotwórczych  wymienia sposoby nabywania odporności  uzasadnia celowość stosowania szczepień obowiązkowych dla zdrowia człowieka i społeczeństwa  określa, co tworzy system zgodności tkankowej organizmu   określa sytuację, w której dochodzi do konfliktu serologicznego

wyjaśnia, co to jest osocze i jaka jest jego rola w funkcjonowaniu układów krążenia i odpornościowego  wyróżnia grupy krwi układu AB0 i Rh  wykonuje schematyczny rysunek dokumentujący wyniki obserwacji mikroskopowej  ilustruje za pomocą schematu przepływ krwi w małym i dużym obiegu   porównuje naczynia krwionośne  określa rolę zastawek w sercu  wyjaśnia związek między pracą serca a tętnem i ciśnieniem  podaje główne objawy wybranych chorób serca i układu krążenia  uzasadnia znaczenie badań profilaktycznych serca i krwi w diagnostyce chorób  podaje wartości prawidłowego

ciśnienia krwi, wyjaśniając oznaczenia liczbowe  opisuje budowę i funkcje narządów układu limfatycznego

określa skład oraz funkcje płynu tkankowego i limfy   charakteryzuje rodzaje odporności (odporność swoistą i nieswoistą, naturalną i sztuczną, bierną i czynną)  porównuje działanie szczepionki i surowicy  wyjaśnia, na czym polega transplantacja narządów   uzasadnia znaczenie przeszczepów w utrzymaniu życia

porównuje budowę i funkcje elementów morfotycznych krwi  wyjaśnia, jak powstaje skrzep   opisuje budowę i funkcje układu krwionośnego  wykazuje związek między budową naczyń krwionośnych a ich funkcjami  uzasadnia zależność między pracą serca a wysiłkiem fizycznym   wyjaśnia związek między trybem życia a właściwym funkcjonowaniem układu krążenia  wykazuje powiązania między krwią, limfą i płynem tkankowym  wyjaśnia związek między układem krwionośnym i limfatycznym  wyjaśnia przykładowe reakcje odpornościowe  opisuje funkcje elementów układu odpornościowego (narządy: śledziona,

grasica, węzły chłonne; komórki: makrofagi, limfocyty T, limfocyty B; cząsteczki: przeciwciała)

wyjaśnia, na czym polega zgodność tkankowa  charakteryzuje przebieg konfliktu serologicznego

porównuje budowę i funkcje elementów morfotycznych krwi  wyjaśnia, jak powstaje skrzep   opisuje budowę i funkcje układu krwionośnego  wykazuje związek między budową naczyń krwionośnych a ich funkcjami  uzasadnia zależność między pracą serca a wysiłkiem fizycznym   wyjaśnia związek między trybem życia a właściwym funkcjonowaniem układu krążenia  wykazuje powiązania między krwią, limfą i płynem tkankowym  wyjaśnia związek między układem krwionośnym i limfatycznym  wyjaśnia przykładowe reakcje odpornościowe  opisuje funkcje elementów układu odpornościowego (narządy: śledziona,

grasica, węzły chłonne; komórki: makrofagi, limfocyty T, limfocyty B; cząsteczki: przeciwciała)

wyjaśnia, na czym polega zgodność tkankowa  charakteryzuje przebieg konfliktu serologicznego

V.4. Układ oddechowy i wydalniczy. Skóra

wymienia substraty i produkty oddychania komórkowego  przedstawia znaczenie procesu oddychania dla organizmu człowieka  rozpoznaje części układu oddechowego na schemacie, modelu, rysunku lub na podstawie opisu  wyjaśnia, na czym polega wymiana gazowa zewnętrzna i wewnętrzna  przedstawia różnice w składzie powietrza wdychanego i wydychanego  przeprowadza doświadczenie, zgodnie z instrukcją, w którym bada wpływ wysiłku na tempo oddychania  wymienia czynniki mające negatywny wpływ na układ

oddechowy   określa niebezpieczeństwa związane z paleniem papierosów   wskazuje na zagrożenia życia, jakie niesie wdychanie tlenku węgla   podaje przykłady substancji, które są wydalane z organizmu człowieka   rozpoznaje narządy układu wydalniczego   podaje podstawowe zasady higieny układu wydalniczego 

podaje funkcje skóry   wymienia elementy budowy skóry  wymienia ważniejsze choroby skóry ze wskazaniem na profilaktykę  uzasadnia konieczność umiarkowanego opalania skóry i stosowania kremów z filtrami ochronnym

odróżnia oddychanie komórkowe od wymiany gazowej   zapisuje równanie oddychania komórkowego  wymienia funkcje narządów układu oddechowego  wyjaśnia przebieg wymiany gazowej w pęcherzykach płucnych i w tkankach  przedstawia rolę krwi w transporcie gazów oddechowych   odróżnia próbę kontrolną od badawczej  formułuje problem badawczy  wskazuje na zmiany tempa oddychania w czasie wysiłku fizycznego  podaje przykłady chorób układu oddechowego  uzasadnia konieczność

okresowych badań kontrolnych płuc  wymienia narządy biorące udział w wydalaniu produktów przemiany materii  określa funkcje narządów układu wydalniczego  wymienia składniki moczu zdrowego człowieka  rozpoznaje elementy budowy skóry (na schemacie, modelu, rysunku, według opisu)   określa funkcje elementów budowy skóry   przeprowadza doświadczenie, korzystając z instrukcji, w którym rozróżnia obszary skóry bardziej

wrażliwe na dotyk (okolice ust, opuszki palców) i mniej wrażliwe na dotyk (wierzch dłoni, kark)   przedstawia reakcje skóry na ciepło i zimno  wykazuje związek między nadmiernym opalaniem a rakiem skóry

wyjaśnia istotę procesu oddychania  przedstawia związek budowy części układu oddechowego z pełnioną funkcją  wyjaśnia rolę mięśni w mechanizmie wentylacji płuc  wyjaśnia mechanizm wymiany gazowej w pęcherzykach płucnych i tkankach  określa rolę hemoglobiny w transporcie tlenu  wymienia czynniki mające wpływ na tempo oddychania  argumentuje przeciw paleniu papierosów  wymienia produkty metabolizmu cukrów, tłuszczów i białek  opisuje budowę, funkcje układu wydalniczego   uzasadnia potrzebę wykonywania okresowych badań moczu w profilaktyce  podaje przykłady nieprawidłowości w składzie moczu  wykazuje związek budowy skóry z pełnioną funkcją  planuje doświadczenia wykazujące rozmieszczenie receptorów dotyku w skórze człowieka  wyjaśnia zmiany zachodzące w skórze w wysokiej i niskiej temperaturze

wymienia korzyści i zagrożenia wynikające z opalania skóry  podaje przykłady pasożytów skóry i przyczyny zarażenia się nimi

wykazuje związek budowy nabłonka -orzęsionego z pełnioną funkcją  wyjaśnia przebieg wentylacji płuc (wdech i wydech)  wyjaśnia zmiany w ciśnieniu i objętości klatki piersiowej w czasie wdechu i wydechu   projektuje doświadczenia wykazujące wpływ wysiłku fizycznego na tempo oddychania  uzasadnia niezbędność próby kontrolnej w eksperymencie  uzasadnia, dlaczego gruźlica jest chorobą społeczną   określa szkodliwość substancji obecnych w dymie tytoniowym dla zdrowia człowieka  wykazuje współdziałanie

układów: krążenia i wydalniczego  charakteryzuje równowagę wodną w organizmie człowieka   podaje przykłady roli skóry jako narządu wydzielniczego, czuciowego, regulacyjnego i ochronnego  określa funkcje tworów naskórka  interpretuje wyniki doświadczeń  wyjaśnia udział skóry w termoregulacji

• wykazuje związek budowy nabłonka -orzęsionego z pełnioną funkcją • wyjaśnia przebieg wentylacji płuc (wdech i wydech) • wyjaśnia zmiany w ciśnieniu i objętości klatki piersiowej w czasie wdechu i wydechu  • projektuje doświadczenia wykazujące wpływ wysiłku fizycznego na tempo oddychania • uzasadnia niezbędność próby kontrolnej w eksperymencie • uzasadnia, dlaczego gruźlica jest chorobą społeczną  • określa szkodliwość substancji obecnych w dymie tytoniowym dla zdrowia człowieka • wykazuje współdziałanie

 układów: krążenia i wydalniczego • charakteryzuje równowagę wodną w organizmie człowieka  • podaje przykłady roli skóry jako narządu wydzielniczego, czuciowego, regulacyjnego i ochronnego • określa funkcje tworów naskórka • interpretuje wyniki doświadczeń • wyjaśnia udział skóry w termoregulacji

V.5. Układ nerwowy i dokrewny

określa rolę układu nerwowego  rozróżnia układ nerwowy ośrodkowy i obwodowy   rozpoznaje na rysunku lub schemacie tkankę nerwową  wskazuje na schematycznym rysunku lub modelu części mózgowia (mózg, móżdżek i rdzeń przedłużony)   uzasadnia konieczność

ochrony głowy przed urazami  podaje przykłady odruchów warunkowych i bezwarunkowych oraz ich znaczenia w życiu człowieka  przedstawia czynniki wywołujące stres oraz korzystne dla zdrowia sposoby radzenia sobie ze stresem  uzasadnia konieczność wysypiania się prawidłowym funkcjonowaniem organizmu   wyróżnia gruczoły dokrewne  wskazuje gruczoły dokrewne na schematycznym rysunku lub modelu sylwetki człowieka  wyjaśnia, co to jest hormon   określa przyczyny cukrzycy i sposoby zapobiegania jej skutkom  uzasadnia konieczność konsultacji z lekarzem przyjmowania środków lub leków hormonalnych, np. tabletek antykoncepcyjnych, sterydów

rozróżnia elementy ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego  wskazuje na rysunku elementy neuronu (akson, dendryty, ciało komórki)  przedstawia podstawowe cechy budowy neuronu i jego funkcje  określa kierunek przepływu impulsu nerwowego wzdłuż

neuronu  wymienia funkcje głównych części mózgowia  podaje przykłady działania układu nerwowego współczulnego i przywspółczulnego   podaje przykłady wyższych czynności nerwowych, np. myślenie, pamięć, kojarzenie   opisuje drogę impulsu w łuku odruchowym, wskazując jego elementy na schematycznym rysunku  określa kierunek przewodzenia impulsu nerwowego wzdłuż łuku odruchowego  podaje zasady efektywnego uczenia się   podaje przykłady pozytywnego i negatywnego działania stresu na organizm człowieka  przedstawia podstawową rolę gruczołów dokrewnych w regulacji procesów życiowych  przedstawia antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu  przedstawia biologiczną rolę hormonu wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny, testosteronu, estrogenów

opisuje budowę oraz funkcje ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego  określa przystosowania neuronów (w budowie i właściwościach) do pełnienia funkcji w układzie nerwowym   określa funkcje części mózgowia   wyjaśnia pojęcia: kora mózgowa, ośrodek korowy, wyższe czynności nerwowe porównuje działanie układu nerwowego współczulnego i przywspółczulnego  opisuje budowę i działanie łuku odruchowego   uzasadnia znaczenie obronne odruchów bezwarunkowych   przedstawia rolę odruchów warunkowych w procesie uczenia się  wyjaśnia, co to jest stres, kiedy powstaje i jak wpływa na organizm  porównuje działanie układu dokrewnego i nerwowego  wykazuje różnice między gruczołami wydzielania zewnętrznego i wewnętrznego (dokrewnymi)  wyjaśnia nadrzędną rolę przysadki w regulacji hormonalnej  uzasadnia konieczność jodowania soli kuchennej

wykazuje związek budowy neuronu z pełnioną funkcją  wyjaśnia działanie synapsy w przebiegu impulsu nerwowego  opisuje budowę i funkcje ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego  wykazuje związek budowy mózgu (silne pofałdowanie) z jego funkcją  wskazuje na modelu mózgu lub schematycznym rysunku ośrodki korowe   opisuje mechanizm powstawania odruchu warunkowego  podaje różnice między odruchami bezwarunkowymi i warunkowymi  wymienia przykłady metod skutecznego uczenia się opartych na wykorzystywaniu wszystkich zmysłów  analizuje wpływ wysypiania się na procesy uczenia się i zapamiętywania oraz odporność organizmu  opisuje budowę i funkcje układu dokrewnego  uzasadnia współdziałanie układu dokrewnego i nerwowego na przykładzie reakcji na stres  wyjaśnia związek między działalnością hormonalną gruczołów płciowych a zdolnością rozmnażania  przedstawia skutki niewłaściwego działania hormonów

wykazuje związek budowy neuronu z pełnioną funkcją • wyjaśnia działanie synapsy w przebiegu impulsu nerwowego • opisuje budowę i funkcje ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego • wykazuje związek budowy mózgu (silne pofałdowanie) z jego funkcją • wskazuje na modelu mózgu lub schematycznym rysunku ośrodki korowe  • opisuje mechanizm powstawania odruchu warunkowego • podaje różnice między odruchami bezwarunkowymi i warunkowymi • wymienia przykłady metod skutecznego uczenia się opartych na wykorzystywaniu wszystkich zmysłów • analizuje wpływ wysypiania się na procesy uczenia się i zapamiętywania oraz odporność organizmu • opisuje budowę i funkcje układu dokrewnego • uzasadnia współdziałanie układu dokrewnego i nerwowego na przykładzie reakcji na stres • wyjaśnia związek między działalnością hormonalną gruczołów płciowych a zdolnością rozmnażania • przedstawia skutki niewłaściwego działania hormonów

V.6. Narządy zmysłów i układ ruchu

wyróżnia rodzaje zmysłów i ich funkcje  lokalizuje receptory i narządy zmysłów w

organizmie człowieka  rozpoznaje elementy budowy oka i określa ich funkcje  przedstawia zasady higieny narządu wzroku  uzasadnia potrzebę wykonywania kontrolnych badań wzroku  określa drogę fali dźwiękowej w uchu  wymienia elementy budowy ucha i ich funkcje  uzasadnia konieczność higieny narządu słuchu  wyróżnia główne elementy układu ruchu i ich funkcje  wskazuje na modelu główne części szkieletu: szkielet osiowy, obręczy i kończyn  określa funkcje kości  wskazuje stawy na modelu lub schemacie  określa czynniki wpływające na stan kości  podaje przykłady stawów   rozróżnia rodzaje tkanek mięśniowych  wymienia narządy zbudowane z różnych rodzajów tkanki mięśniowej  podaje przykłady aktywności fizycznej pozytywnie wpływającej na zdrowie człowieka    przedstawia negatywny wpływ środków dopingujących na zdrowie człowieka   określa sposoby zapobiegania wadom postawy

przeprowadza doświadczenia badające wrażliwość wybranych komórek zmysłowych (np. dotyku)  bada wrażliwość zmysłu smaku i węchu  wymienia struktury tworzące zmysł wzroku  przedstawia drogę bodźca świetlnego  wyróżnia wady wzroku  wskazuje lokalizację odpowiednich narządów i receptorów słuchu i równowagi  przedstawia wpływ hałasu na zdrowie człowieka  rozpoznaje na schemacie, rysunku, modelu wybrane elementy szkieletu osiowego, obręczy i kończyn  podaje funkcje tkanki kostnej i chrzęstnej  opisuje budowę kości  przedstawia na schemacie budowę stawu  wymienia cechy budowy fizycznej i chemicznej kości umożliwiające pełnienie ich funkcji  podaje funkcje oraz podstawowe cechy budowy tkanki mięśniowej  wykazuje współdziałanie mięśni (o działaniu antagonistycznym) i kości na przykładzie ruchu kończyny górnej lub dolnej  określa rolę ścięgien i więzadeł   wyróżnia wady postawy i możliwe przyczyny ich powstawania  określa czynniki wpływające na stan kości i właściwy

rozwój muskulatury ciała

przedstawia rolę zmysłów w odbiorze wrażeń ze środowiska  interpretuje wyniki doświadczeń badających wrażliwość wybranych komórek zmysłowych  opisuje budowę gałki ocznej  wyjaśnia różnice między widzeniem z różnych odległości i w różnych warunkach świetlnych  opisuje budowę ucha   przedstawia przebieg fali dźwiękowej  wskazuje wybrane kości na modelu szkieletu  rozpoznaje tkankę chrzęstną i kostną na preparacie mikroskopowym, rysunku, schemacie lub na podstawie opisu  podaje przykłady narządów i struktur zbudowanych z tkanek kostnej i chrzęstnej  wykazuje zależność między budową kości i jej funkcją  określa funkcje elementów budowy stawu  przedstawia podstawowe cechy budowy tkanek (chrzęstnej i kostnej) warunkujące pełnienie funkcji  wymienia czynniki niezbędne do skurczu mięśnia  samodzielnie przeprowadza obserwacje mikroskopowe tkanek mięśniowych  określa rolę aktywności fizycznej we właściwym funkcjonowaniu organizmu   opisuje sposoby udzielenia pierwszej pomocy przy złamaniach i zwichnięciach

wyjaśnia na przykładach współdziałanie zmysłów w odbiorze wrażeń ze środowiska  samodzielnie planuje doświadczenia lokalizujące receptory zmysłu węchu i smaku  przedstawia budowę i funkcje oka w procesie widzenia  przedstawia przyczyny powstawania wad wzroku oraz sposoby ich korygowania   dowodzi obecności plamki ślepej na siatkówce oka   wyjaśnia budowę i działanie narządu słuchu  wyjaśnia budowę i działanie narządu równowagi  wykazuje związek budowy tkanek (chrzęstnej i kostnej) z pełnionymi funkcjami  samodzielnie wykonuje rysunki tkanek (chrzęstnej i kostnej) na podstawie obserwacji mikroskopowej  wymienia rodzaje stawów, określając ich zakres ruchu  przeprowadza doświadczenie wykazujące rolę składników chemicznych kości  porównuje budowę i sposób funkcjonowania różnych rodzajów tkanek mięśniowych  wykazuje współdziałanie mięśni, ścięgien, kości i stawów w prawidłowym funkcjonowaniu układu ruchu  argumentuje szkodliwość

stosowania środków dopingujących

wyjaśnia na przykładach współdziałanie zmysłów w odbiorze wrażeń ze środowiska

• samodzielnie planuje doświadczenia lokalizujące receptory zmysłu węchu i smaku • przedstawia budowę i funkcje oka w procesie widzenia • przedstawia przyczyny powstawania wad wzroku oraz sposoby ich korygowania  • dowodzi obecności plamki ślepej na siatkówce oka  • wyjaśnia budowę i działanie narządu słuchu • wyjaśnia budowę i działanie narządu równowagi • wykazuje związek budowy tkanek (chrzęstnej i kostnej) z pełnionymi funkcjami • samodzielnie wykonuje rysunki tkanek (chrzęstnej i kostnej) na podstawie obserwacji mikroskopowej • wymienia rodzaje stawów, określając ich zakres ruchu • przeprowadza doświadczenie wykazujące rolę składników chemicznych kości • porównuje budowę i sposób funkcjonowania różnych rodzajów tkanek mięśniowych • wykazuje współdziałanie mięśni, ścięgien, kości i stawów w prawidłowym funkcjonowaniu układu ruchu • argumentuje szkodliwość stosowania środków dopingujących

V.7. Układ rozrodczy

wskazuje na schematycznych rysunkach narządy rozrodcze żeńskie i narządy rozrodcze męskie  określa rolę narządów rozrodczych męskich i żeńskich

wyjaśnia, co to jest zapłodnienie i kiedy może nastąpić  określa konsekwencje stosunku płciowego bez zabezpieczenia, w czasie owulacji  wymienia objawy ciąży  wyjaśnia wpływ czynników zewnętrznych na prawidłowy rozwój zarodka i płodu   określa rolę łożyska w odżywianiu zarodka i płodu  dokonuje podziału życia człowieka na okresy  wymienia choroby przenoszone drogą płciową: kiłę, rzeżączkę, AIDS, zarażenie HPV  przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową   rozpoznaje sytuacje wymagające konsultacji lekarskiej

określa anatomiczne oraz fizjologiczne przemiany w ciele dziewczyny i chłopca w okresie dojrzewania wskazuje dni płodne na wykresie zmian temperatury podczas cyklu miesiączkowego  określa miejsce zapłodnienia w układzie rozrodczym kobiety  interpretuje zależność między postępowaniem kobiety w ciąży a prawidłowym rozwojem zarodka i płodu  opisuje rozwój zarodkowy i płodowy człowieka  wyjaśnia, jakie są potrzeby człowieka na różnych etapach rozwoju  wymienia cechy fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka   określa drogi zakażenia się HIV, HBV i HCV oraz HPV   przedstawia objawy chorób przenoszonych drogą płciową: kiły, rzeżączki, AIDS, zarażenia HPV 

porównuje budowę plemnika i komórki jajowej   przedstawia rolę gamet w procesie zapłodnienia   opisuje etapy cyklu miesiączkowego kobiety przedstawia zmiany hormonalne w czasie cyklu miesiączkowego  wyjaśnia znaczenie świadomego macierzyństwa w prawidłowym przebiegu ciąży  wyjaśnia proces powstawania zarodka z zygoty  uzasadnia znaczenie higienicznego trybu życia kobiety w ciąży i potrzebę właściwego klimatu psychologicznego dla rozwoju płodu  uzasadnia różnice w potrzebach i ograniczenia człowieka w różnych fazach rozwoju osobniczego  opisuje przebieg kiły, rzeżączki, AIDS   określa, jakie badanie może wykryć kiłę, rzeżączkę, obecność HIV i HPV   uzasadnia konieczność przeprowadzania okresowych badań profilaktycznych w celu ochrony zdrowia

wykazuje związek między zmianami w okresie dojrzewania u dziewcząt i chłopców a produkcją hormonów wyjaśnia znaczenie wydzielania progesteronu w utrzymaniu ciąży  wykazuje współdziałanie układów: dokrewnego i rozrodczego w funkcjach rozrodczych kobiety i mężczyzny  przedstawia rolę błon płodowych w rozwoju płodu  wyjaśnia, w jaki sposób dochodzi do powstania bliźniąt jednojajowych i dwujajowych   opisuje przebieg ciąży  wykazuje konieczność przystosowania się dziecka do nowych warunków życia po porodzie  przedstawia cechy i przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka  analizuje związek pomiędzy własnym postępowaniem a zachowaniem zdrowia   przewiduje indywidualne i społeczne skutki zakażenia HIV, HBV i HCV oraz HPV  

wykazuje związek między zmianami w okresie dojrzewania u dziewcząt i chłopców a produkcją hormonów wyjaśnia znaczenie wydzielania progesteronu w utrzymaniu ciąży  wykazuje współdziałanie układów: dokrewnego i rozrodczego w funkcjach rozrodczych kobiety i mężczyzny  przedstawia rolę błon płodowych w rozwoju płodu  wyjaśnia, w jaki sposób dochodzi do powstania bliźniąt jednojajowych i dwujajowych   opisuje przebieg ciąży  wykazuje konieczność przystosowania się dziecka do nowych warunków życia po porodzie  przedstawia cechy i przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka  analizuje związek pomiędzy własnym postępowaniem a zachowaniem zdrowia   przewiduje indywidualne i społeczne skutki zakażenia HIV, HBV i HCV oraz HPV   

Dział VI. ZDROWIE I CHOROBY

wyjaśnia pojęcia: choroba i zdrowie  podaje przykłady chorób zakaźnych i niezakaźnych  wymienia zasady profilaktyki chorób zakaźnych  przedstawia powody, dla których powinniśmy się szczepić  rozpoznaje sytuacje wymagające konsultacji lekarskiej  określa podstawowe zasady profilaktyki chorób nowotworowych   rozpoznaje sytuacje wymagające konsultacji lekarskiej  podaje możliwe przyczyny uzależnienia  przedstawia negatywny wpływ na zdrowie człowieka alkoholu, narkotyków, nadużywania leków

określa drogi zakażenia mikroorganizmami   uzasadnia konieczność okresowego wykonywania badań kontrolnych (podstawowego badania laboratoryjnego krwi i moczu) w celu zachowania zdrowia  podaje przykłady chorób nowotworowych i czynniki sprzyjające ich rozwojowi (np. niewłaściwa dieta, tryb życia, substancje psychoaktywne, promieniowanie UV)  wyjaśnia, co to jest uzależnienie i jakie są jego etapy  wymienia osoby, instytucje, u których należy szukać pomocy lub rady w razie uzależnienia

rozróżnia choroby wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce  ocenia indywidualne i społeczne skutki zakażenia   wymienia zabiegi niszczące mikroorganizmy chorobotwórcze  wyjaśnia działanie szczepionki  analizuje informacje dołączone do leków  definiuje pojęcie nowotwór  na wybranych przykładach chorób nowotworowych podaje możliwe przyczyny ich rozwoju i leczenia  podaje argumenty przeciw spożywaniu alkoholu i zażywaniu narkotyków  argumentuje, dlaczego nie należy bez wyraźnej potrzeby przyjmować leków ogólnodostępnych

definiuje pojęcia: zdrowie psychiczne, zdrowie fizyczne i zdrowie społeczne  określa ogólne tendencje w zachorowalności na niektóre choroby  uzasadnia, dlaczego antybiotyki i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza  wykazuje związek między profilaktyką przeciwnowotworową a skutecznością leczenia nowotworów  ocenia społeczne koszty leczenia uzależnień  wykazuje konieczność analizowania informacji w ulotkach dołączanych do leków

definiuje pojęcia: zdrowie psychiczne, zdrowie fizyczne i zdrowie społeczne • określa ogólne tendencje w zachorowalności na niektóre choroby • uzasadnia, dlaczego antybiotyki i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza • wykazuje związek między profilaktyką przeciwnowotworową a skutecznością leczenia nowotworów • ocenia społeczne koszty leczenia uzależnień • wykazuje konieczność analizowania informacji w ulotkach dołączanych do leków

WYMAGANIA EDUKACYJNE  kl. III

ocena dopuszczająca

ocena dostateczny

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celujący 

Dział VII. EKOLOGIA

podaje przykłady czynników biotycznych i abiotycznych  wymienia czynniki środowiska niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmów  charakteryzuje na wybranych przykładach przystosowania drapieżników do chwytania zdobyczy  charakteryzuje na wybranych przykładach przystosowania ofiar do obrony przed drapieżnikami  podaje przykłady pasożytów wewnętrznych  i zewnętrznych  wskazuje sposoby zapobiegania chorobom wywoływanym przez pasożyty  wymienia korzystne relacje między gatunkami  konstruuje i zapisuje graficznie proste łańcuchy pokarmowe  wskazuje producentów i konsumentów  w łańcuchach i sieciach pokarmowych  wyjaśnia rolę producentów  w przemianie materii nieorganicznej  w organiczną  wyjaśnia rolę destruentów  w przemianie materii organicznej  w nieorganiczną   

charakteryzuje parametry wybranych czynników środowiska wodnego i lądowego  wyjaśnia pojęcie drapieżnik  opisuje adaptacje zwierząt do odżywiania się pokarmem roślinnym na wybranym przykładzie ssaka roślinożernego  wymienia przystosowania roślin do obrony przed zgryzaniem  wyjaśnia pojęcia konkurencja  i pasożytnictwo  wskazuje na przykładzie dowolnie wybranych gatunków zasoby,  o które konkurują organizmy jednego lub różnych gatunków  wyjaśnia istotę mutualizmu  i protokooperacji  identyfikuje korzystne relacje organizmów na podstawie ich opisu  opisuje zależności pokarmowe  w ekosystemie  określa rolę producentów, konsumentów i destruentów w przyrodzie  określa rolę producentów, konsumentów i destruentów w obiegu materii i przepływie energii w ekosystemie

wskazuje różnorodne powiązania między elementami przyrody żywej i nieożywionej  formułuje wnioski na podstawie wyników obserwacji  porównuje parametry wybranych czynników środowiska wodnego i lądowego  wyjaśnia związek między natężeniem czynnika środowiska  a występowaniem organizmu  wyjaśnia, jak zjadający  i zjadani regulują wzajemnie swoją liczebność  klasyfikuje wybrane pasożyty do grup systematycznych   porównuje mutualizm  i protokooperację  tworzy sieci pokarmowe  uzasadnia na przykładzie człowieka, że istnieją organizmy zajmujące różne poziomy troficzne  uzasadnia stwierdzenie, że materia krąży między biocenozą a biotopem  wykazuje, że do funkcjonowania ekosystemów jest niezbędny stały dopływ energii słonecznej 

wykazuje związek między poziomem wiedzy ekologicznej społeczeństwa  a zachowaniem równowagi  w środowisku  uzasadnia współzależność czynników środowiska  uzasadnia konieczność współistnienia w środowisku organizmów  o różnym trybie życia dla utrzymania równowagi  w przyrodzie  określa skutki konkurencji  opisuje adaptacje do pasożytnictwa na wybranych przykładach zwierząt  ocenia wpływ relacji między gatunkami na ich szansę przeżycia   przewiduje następstwa ubytku określonego gatunku  w ekosystemie bogatym i ubogim  w gatunki  wnioskuje, że im na wyższym poziomie troficznym jest organizm, tym mniejszą ilością energii dysponuje   analizuje dane liczbowe, wykresy i schematy    

wykazuje związek między poziomem wiedzy ekologicznej społeczeństwa  a zachowaniem równowagi  w środowisku  uzasadnia współzależność czynników środowiska  uzasadnia konieczność współistnienia w środowisku organizmów  o różnym trybie życia dla utrzymania równowagi  w przyrodzie  określa skutki konkurencji  opisuje adaptacje do pasożytnictwa na wybranych przykładach zwierząt  ocenia wpływ relacji między gatunkami na ich szansę przeżycia   przewiduje następstwa ubytku określonego gatunku  w ekosystemie bogatym i ubogim  w gatunki  wnioskuje, że im na wyższym poziomie troficznym jest organizm, tym mniejszą ilością energii dysponuje   analizuje dane liczbowe, wykresy i schematy 

Dział VIII. DZIEDZICZENIE CECH

wyjaśnia, co to jest dziedziczenie podaje przykłady cech dziedzicznych  i nabytych  wskazuje DNA jako nośnik informacji genetycznej  określa zależność DNA – białko – cecha  wskazuje geny jako jednostki dziedziczenia  określa, że geny występują na chromosomach  wykazuje istnienie różnych alleli danego genu  rozpoznaje homozygotę  i heterozygotę na podstawie opisu i zapisu symbolami  podaje definicje pojęć genotyp  i fenotyp  określa na podstawie genotypu fenotyp rodziców i potomstwa  rozróżnia chromosomy płci i autosomy  identyfikuje płeć na podstawie zestawu chromosomów  wyjaśnia dziedziczenie płci  u człowieka  wyjaśnia pojecie mutacja  wskazuje mutacje jako przyczyny zmienności

rozróżnia cechy dziedziczne  i nabyte wykazuje rolę DNA w przechowywaniu  i powielaniu informacji genetycznej  wyjaśnia, co to jest kod genetyczny  wykazuje, że DNA  w czasie podziałów występuje  w postaci chromosomów  opisuje budowę chromosomu  wskazuje na schemacie chromosomy homologiczne  na podstawie liczby chromosomów rozróżnia komórki haploidalne  i diploidalne  wyjaśnia, co to są cechy dominujące  i cechy recesywne  zapisuje symbolami literowymi allele, homo- i heterozygoty  podaje przykłady dziedziczenia wybranych cech człowieka  podaje przykłady daltonizmu  i hemofilii jako cech sprzężonych  z płcią  wymienia  przykłady czynników mutagennych  podaje przykłady chorób spowodowanych przez mutacje

przedstawia budowę DNA wyjaśnia przebieg i znaczenie replikacji DNA  określa rolę DNA  w komórce  określa sposób zapisania informacji genetycznej w DNA  podaje cechy kodu genetycznego  określa, jak zmienia się liczba chromosomów podczas mitozy  i podczas mejozy  rozwiązuje jednogenowe krzyżówki genetyczne, posługując się szachownicą Punnetta  analizuje przykłady rozwiązań krzyżówek genetycznych  rozwiązuje krzyżówki jednogenowe  z pełną dominacją  zapisuje symbolami grupy krwi  określa genotypy  i fenotypy grup krwi u potomstwa  wyjaśnia zjawisko sprzężenia cech  z płcią   określa genotypy  i fenotypy osób,  u których występują allele cech sprzężonych z płcią  podaje przyczyny mutacji  wskazuje na mutacje jako przyczyny chorób genetycznych 

  wykazuje zależność między budową a funkcją DNA wykazuje zależność między budową  a funkcją DNA  określa różnicę między informacją genetyczną  a kodem genetycznym  wykazuje, że nie wszystkie zawarte w DNA informacje są odczytywane jednocześnie  oblicza w podanych przykładach haploidalną  i diploidalną liczbę chromosomów  wykazuje uniwersalność reguł dziedziczenia  rozwiązuje krzyżówki jednogenowe  z dominacją niezupełną  wskazuje praktyczne zastosowanie zasad dziedziczenia grup krwi, np.  w wykluczaniu ojcostwa  rozwiązuje proste krzyżówki genetyczne obrazujące dziedziczenie cech sprzężonych z płcią  klasyfikuje mutacje na genowe i punktowe  określa inne niż mutacje przyczyny zmienności genetycznej 

wykazuje zależność między budową a funkcją DNA wykazuje zależność między budową  a funkcją DNA  określa różnicę między informacją genetyczną  a kodem genetycznym  wykazuje, że nie wszystkie zawarte w DNA informacje są odczytywane jednocześnie  oblicza w podanych przykładach haploidalną  i diploidalną liczbę chromosomów  wykazuje uniwersalność reguł dziedziczenia  rozwiązuje krzyżówki jednogenowe  z dominacją niezupełną  wskazuje praktyczne zastosowanie zasad dziedziczenia grup krwi, np.  w wykluczaniu ojcostwa  rozwiązuje proste krzyżówki genetyczne obrazujące dziedziczenie cech sprzężonych z płcią  klasyfikuje mutacje na genowe i punktowe  określa inne niż mutacje przyczyny zmienności genetycznej 

Dział IX. EWOLUCJA ŻYCIA

wyjaśnia pojęcie ewolucja organizmów  przedstawia dowody bezpośrednie  i pośrednie jako źródła wiedzy  o przebiegu ewolucji  wykazuje na dowolnym przykładzie, że osobniki tego samego gatunku różnią się od siebie

wyjaśnia, że nowe gatunki powstają  w wyniku utrwalania zmian cech poprzez dobór naturalny  podaje cechy wspólne człowieka i zwierząt  przedstawia podobieństwa  i różnice między człowiekiem a gorylem lub szympansem

podaje przykłady skamieniałości (odciski, szczątki kopalne)   określa pośrednie dowody ewolucji jako fakty uzyskane w trakcie badań naukowych  przejawia postawę tolerancji wobec różnych poglądów

dotyczących powstania życia na Ziemi

wyjaśnia na przykładzie, że  dobór naturalny prowadzi do przeżywania osobników najlepiej przystosowanych   wykazuje, że dobór sztuczny jest metodą tworzenia odmian roślin  i zwierząt  o pożądanych przez hodowców cechach  wymienia swoiste cechy ludzkie  uzasadnia, że wszystkie odmiany ludzkie należą do jednego gatunku

podaje przykłady dowodów pośrednich ewolucji z zakresu anatomii porównawczej, biochemii, biogeografii  wskazuje różnice między doborem naturalnym  a doborem sztucznym

uzasadnia przynależność człowieka do strunowców, kręgowców, ssaków, łożyskowców, naczelnych 

wyjaśnia dowody pośrednie ewolucji na konkretnych przykładach  z zakresu anatomii porównawczej, biochemii, biogeografii   wyjaśnia na wybranych przykładach przyczyny wymierania  i powstawania grup organizmów, np. dinozaurów  wyjaśnia wpływ rodzaju diety i wytworzenia narzędzi na ewolucję człowieka

 wyjaśnia, że  w ślad za ewolucją biologiczną postępowała ewolucja kulturalna człowieka 

wyjaśnia dowody pośrednie ewolucji na konkretnych przykładach  z zakresu anatomii porównawczej, biochemii, biogeografii   wyjaśnia na wybranych przykładach przyczyny wymierania  i powstawania grup organizmów, np. dinozaurów  wyjaśnia wpływ rodzaju diety i wytworzenia narzędzi na ewolucję człowieka

 wyjaśnia, że  w ślad za ewolucją biologiczną postępowała ewolucja kulturalna człowieka 

Dział X. GLOBALNE I LOKALNE PROBLEMY ŚRODOWISKA

przedstawia przyczyny globalnego ocieplenia  wymienia rodzaje odpadów  proponuje sposoby zmniejszenia ilości odpadów  wyjaśnia, na czym polega segregowanie odpadów  proponuje działania ograniczające zużycie wody  i energii  w gospodarstwie domowym

podaje przykłady skutków globalnego ocieplenia  wyjaśnia konieczność ograniczenia emisji gazów cieplarnianych  określa negatywny wpływ odpadów na środowisko  uzasadnia konieczność ograniczenia ilości odpadów  określa, jak należy postępować ze zużytymi bateriami, lekami, świetlówkami

analizuje skutki globalnego ocieplenia  określa sposoby ograniczenia emisji gazów cieplarnianych  podaje sposoby zagospodarowywania odpadów  wykazuje wady  i zalety różnych sposobów zagospodarowania odpadów  uzasadnia konieczność specjalnego postępowania ze zużytymi bateriami, lekami, świetlówkami

analizuje dane liczbowe i wykresy  analizuje możliwe skutki dalszego nasilania się globalnego ocieplenia  przeprowadza pomiary  i obserwacje dotyczące ilości odpadów, zużycia energii i wody  analizuje wyniki pomiarów  i przedstawia je na wykresach 

analizuje dane liczbowe i wykresy  analizuje możliwe skutki dalszego nasilania się globalnego ocieplenia  przeprowadza pomiary  i obserwacje dotyczące ilości odpadów, zużycia energii i wody  analizuje wyniki pomiarów  i przedstawia je na wykresach 

Dział XI. EKOSYSTEMY

podaje przykłady ekosystemów lądowych  podaje przykłady organizmów tworzących warstwy w lesie  rozpoznaje pospolite gatunki drzew  wykazuje różnice między środowiskiem lądowym  a wodnym  podaje przykłady ekosystemów wodnych  rozpoznaje wybrane gatunki roślin  i zwierząt żyjących w jeziorze

podaje przykłady ekosystemów lądowych na

świecie (pustynia, stepy  i sawanny, tundra, tajga, las mieszany, wilgotny las równikowy)  podaje przykłady gatunków roślin  i zwierząt występujących  w tundrze, na pustyni, w wilgotnym lesie równikowym

podaje przykłady łańcuchów pokarmowych w lesie  przedstawia przystosowania organizmów do życia  w poszczególnych warstwach lasu na przykładzie kilku gatunków ptaków  przedstawia warunki życia  i przykłady organizmów  w strefie przybrzeżnej, strefie toni wodnej i strefie przydennej jeziora

podaje przykłady łańcuchów pokarmowych w jeziorze  wymienia sposoby ochrony ryb  opisuje na wybranych przykładach przystosowania zwierząt do życia w określonym ekosystemie  wyraża przekonanie  o konieczności ochrony ekosystemów naturalnych

podaje przykłady zależności między organizmami  a nieożywionymi czynnikami ekosystemu  w lesie, np. wpływ naświetlenia na występowanie gatunków roślin  w poszczególnych warstwach lasu  określa rolę ściółki  w tworzeniu próchnicy  posługuje się kluczami do oznaczania roślin  opisuje przystosowania roślin i zwierząt do życia w poszczególnych strefach jeziora

wykazuje na przykładach, że kształt ciała  

i ułożenie otworu gębowego ryb jest związane z miejscem ich występowania  i rodzajem pokarmu  porównuje przystosowania zwierząt do życia w różnych warunkach środowiska na przykładzie lisa fenka,  lisa polarnego, wielbłąda  i niedźwiedzia polarnego 

uzasadnia stwierdzenie, że typ lasu określa się na podstawie występowania głównych gatunków drzew    wykazuje konieczność ochrony ryb  uzasadnia, że występowanie określonego typu ekosystemu jest związane  z warunkami środowiska (temperatura, ilość wody)

uzasadnia stwierdzenie, że typ lasu określa się na podstawie występowania głównych gatunków drzew    wykazuje konieczność ochrony ryb  uzasadnia, że występowanie określonego typu ekosystemu jest związane  z warunkami środowiska (temperatura, ilość wody)

V   EWALUACJA PRZEDMIOTOWEGO SYSTEMU OCENIANIA

Dział XII. PRZYSZŁOŚĆ KSZTAŁCENIA BIOLOGICZNEGO

uzasadnia przydatność wiedzy biologicznej  w życiu codziennym  przedstawia możliwości kształcenia po ukończeniu gimnazjum  wskazuje źródła informacji na temat możliwości kształcenia, typów szkół  uzasadnia, że aby wykonywać jakiś zawód, należy spełnić określone wymagania

podaje przykłady zawodów, których nauka jest związana  z pogłębianiem wiedzy biologicznej  określa swoje słabe i mocne strony  uzasadnia konieczność poznania samego siebie w planowaniu swojej  kariery zawodowej  wyszukuje potrzebne  informacje  w aktach prawnych,  w internecie

określa, kiedy powinien wybrać  w liceum biologię  w zakresie rozszerzonym oraz właściwą specjalizację  w technikum  i uzasadnia taki wybór  podaje przykłady zawodów związanych  z biologią 

przedstawia przykłady kierunków studiów związanych  z biologią  podaje krótką charakterystykę zawodów związanych  z biologią

przedstawia przykłady kierunków studiów związanych  z biologią  podaje krótką charakterystykę zawodów związanych  z biologią